Für diese Handschrift sind folgende Beschreibungen vorhanden

  • Leisibach Joseph, Die liturgischen Handschriften der Kantons- und Universitätsbibliothek Freiburg, Freiburg 1976 (Iter Helveticum, Subsidia 15), S. 40-45.
    (Standardbeschreibung, momentan angezeigt)
  • Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz in lateinischer Schrift vom Anfang des Mittelalters bis 1550, Bd. II: Die Handschriften der Bibliotheken Bern-Porrentruy, bearbeitet von Beat Matthias von Scarpatetti, Dietikon-Zürich 1983, Nr. 349, S. 126-127.
    Zusätzliche Beschreibung anzeigen
Fribourg/Freiburg, Bibliothèque cantonale et universitaire/Kantons- und Universitätsbibliothek, Ms L 39
Creative Commons License

Leisibach Joseph, Die liturgischen Handschriften der Kantons–und Universitätsbibliothek Freiburg, Freiburg 1976 (Iter Helveticum, Subsidia 15), S. 40-45.

Handschriftentitel: Ordinarius officii et missae cum rituali secundum consuetudinem romanae curiae ad usum fratrum Eremitarum S. Augustini
Entstehungsort: (Freiburg i. Br., Augustiner-Eremiten)
Entstehungszeit: 1452
Beschreibstoff: Aus Papier mit Ochsen- und Ochsenkopfwasserzeichen
Umfang: 122 Bl. (+ 1 hint. Spiegelbl.)
Format: 210 x 140 mm
Seitennummerierung: Moderne Tintenfoliierung 1-121, 41a.
Lagenstruktur: 12 Lagen: 2 IV, 2, 5 VI, VIII, VI zusammen mit hint. Spiegelbl., (4 + 2), (6 + 5). Vereinzelt Reklamanten sichtbar. In der Lagenmitte Pergamentfalze: Fragmente 11./12. Jh.
Seiteneinrichtung: Langzeilen (f. 105-108 zweispaltig). Zeilenzahl je nach Schreibern verschieden. Haupthand 32-36 Zeilen. Keine Liniierung sichtbar. Spiegel (teilweise mit Tinte oder Blei begrenzt) 160 x 100 mm.
Schrift und Hände:
Buchschmuck: Satzmajuskeln rot gestrichelt. §-Zeichen rubriziert. f. 67-79 und 91v-119 Überschriften rubriziert und vereinzelt rote Lombarden ohne Fleuron. Sonst schmucklos.
Einband: Einband aus fester Schweinslederhülle mit Spuren einer Schließe auf der Vorderseite. Rücken mit braunem Lederstreifen verstärkt. 5 Bünde ohne Kapital.
Inhaltsangabe:
  • 1. f. 1r-8v Kalendar
    • a). (1r) Kreisförmige Tabellen zur Berechnung der Goldenen Zahl, der Claves und Epacten; (1v) Tabelle zur Berechnung der Sonntagsbuchstaben; (1v-2v) Kalender mit Inkarnationsjahr, Goldener Zahl, Bissextilen, Sonntagsbuchstaben und Konkurrenten von 1403-1455.
    • b). (3r-8v) Liturgisches Kalendar, Januar-Dezember
    Zu bemerken: (3r) Jan. 7 Valentini epi.; Jan. 8 Eehardi epi.; Jan. 15 Mauri abb.; Jan. 30 Adelgendis; (3v) Febr. 8 Pauli pape; Febr. 18 Simonis; Febr. 19 Innocenti pape; Febr. 21 Hislarii pape; Febr. 27 Leanderii; Febr. 28 Romoni abb.; (4r) März 4 Adriani epi.; März 5 Voci epi. et mart.; (6r) Juli 2 rubr. Visitatio Marie; Juli 4 rubr. Uͦdalrici epi.; Juli 22 rubr. Marie Madalene; (6v) Aug. 5 Oswaldi regis; Aug. 8 Notiz in Kursive et ego fui coactus ad introitutm (?) horam (?) anno domini Mo CCCCo XV; Aug. 28 Berhardi; (7r) Sept. 6 Magni conf.; (7v) Okt. 16 rubr. Galli conf.; (8r) Nov. 16 rubr. Othmarii abb.; Nov. 26 rubr. Cuͦnradi epi.
  • 2. f. 9r-18v Verschiedene Gebete etc. von anderen Händen in Kursive
    • a). (9r) Notiz Item ich han gerechnett mit mir umb ein. Rest leer.
    • b). (9v) Zahlenreihe röm. und arabisch. Rest leer.
    • c). (10r) Segnung des Johannisweins: Incipit benedictio sancti Iohannis ewangeliste Benedic domine hunc potum quem … (= A. Franz, Benediktionen I, p. 304 sqq.).
    • d). (10r) Quatembertage: Es ist die ersten fronvasten uff den nechsten mittwochen noch der alten vaßnacht
    • e). (10v-12v) Hauptgebete des Laien zu deutsch:
      • (10v)
        • Hie vahet an die tovel zuͦ tüschen dz pater noster. Pater noster. Vatter unser der du bist
        • Der engel gruͦß. Ave Maria. Gegrüsset sigestu Maria
        • Credo in deum. Ich geloub in got vatter
      • (11r)
        • Nunc dimittis. Herre nonn lasse dinen Knecht … (Luc. 2,29)
        • Magni[fi]cat. Min sel grüsset den herren … (Luc. 1,46);
      • (11v)
        • Diß ist dz Benedicite. Gesegens got der Segens unß
        • Ich gloͮb in got vatter
      • (12r)
        • Salve regina. Got grüsse dich küngin
        • In dem angfang wz dz wort … (Ioh. 1,1-14).
    • f). (12v) Kyrie-Tropus: In Parasceve. Kyrielesonqui celi dominus nobis est hostia factusqui prophetice prompsisti ero mors tua … (bei AH und RH unbekannt).
    • g). (13r) Kleine Anrufungen: Maria sis propiciaChriste herre got erlöß unsMaria du bist genaden volResp. Laus tibi Christe qui paterisNun vallen nider uff uwer knwͦ
    • h). (13v) Benedictio anuli quando sponsatur. Manda deus virtuti tueCreator et conservator humani generisItem ad artas. Domine benedic has artasBenedictio thalamo(14r) Respice domine de celo super hanc convictionemBenedic domine hunc thalamum et omnes habitantes … (cf. A. Franz, Benediktionen II, p. 181).
    • (14v-18v) leer.
  • 3. f. 19r-49v Ordo Breviarii secundum consuetudinem Romanae curiae ad usum fratrum ordinis S. Augustini
    • a). (19r-37r) De Tempore. (19r) In primo sabbato de Adventu domini ad Vesperas cap. Fratres scientes(37r) cum cantantur antiphone maiores scil. O sapientia cum reliquis etc. Zu bemerken: Vollständig nach dem Römischen Brevier, cf. S. J. P. van Dijk, Sources II, p. 17-121.
    • b). (37r-44v) De Sanctis. (37r) In vigilia sancti Andree apost. ad Vesp. cap. Fratres corde enim(44v) In sancte Katharine virg. et mart. lectio Regnante Maxencio cesare filio Maximiani augusti.
      Zu bemerken: Zahlreiche Heiligenfeste fehlen, sonst nach dem Römischen Brevier, cf. S. J. P. van Dijk, Sources II, p. 121-173. (40v) An Stelle von Translatio s. Francisci In Translacione s. Augustini mit den gleichen Texten; (42v) In vigilia s. Augustini ad Vesp. ant. Letare mater nostra … (= Officium rhythmicum Adest dies celebris RH 22479; P.-M. Lafrasse, Liturgie de Geneve, p. 422 sqq.); das Franziskusoffizium fehlt.
    • c). (45r-46r) Commune Sanctorum. (45r) In nataliciis apostolorum(46r) In anniversario Dedicacionis ecclesie ad Magn. ant. O quam metuendus est locus iste etc. Cf. S. J . P. van Dijk, Sources II, p. 173-185.
    • d). (46v-48v) Officium B.M.V. Voraus (46v) Ista regula Parisiensis est infallibilis. Notandum quod ab octava Penth. usque ad Adventum domini(46v) Notandum quod officium b. Marie virginis(48v) dicitur antiphona Regina celi. Cf. S. J. P. van Dijk, Sources II, p. 185-191.
    • e). (48v-49v) Officium Defunctorum. (48v) Incipit officium in agenda mortuorum(49v) In sero IIIᵉ et VIᵉ ferie ut supra in fine tercii Nocturni etc. Cf. S. J. P. van Dijk, Sources II, p. 191-195.
  • 4. f. 49v-62v Ordo Missalis secundum consuetudinem Romanae curiae
    Stark gekürzte Fassung, die nur die Rubriken und die Textinitien zu den Hauptfesten bringt.
    • a). (49v-58v) De Tempore. Voraus (49v) In omnibus dominicis diebus per annum finita Tercia(50r) Dominica prima de Adventu domini introitus. Ad te levavi(58v) [Sabbato quatuor temporum mensis septembris] comm. Mense sepimo etc. Cf. S. J. P. van Dijk, Sources II, p. 207-270.
    • b). (58v-62r) De Sanctis. (58v) In festo sancti Thome apostoli introitus. Michi autem (62r) [Clementis pape] in festivitatibus ewangelistarum ubi scil. aliud specialiter non assignatur. Cf. S. J. P. van Dijk, Sources II, P. 271- 305, hier beginnend mit Thomas apost. Abweichung vom Text (61v) In natali sancti Francisci intr. Os iusti, require in Communi unius conf.
    • c). (62r-v) Commune Sanctorum. (62r) In natali unius martiris pontificis(62v) [In festivitate alicuius sancte que nec est virgo nec martir] evang. Simile est regnum celorum thesauro require in Communi virginum etc. Cf. S. J . P. van Dijk, Sources II, p. 305-318, ohne Dedicatio ecclesiae.
  • 5. f. 62v-63v >Ordo de Benedicione Mense per totum annum< (62v) Incipit ordo ad benedicendum mensam per totum annum. Congregatis fratribus ad prandium(63v) resumitur benedictio consueta scil. Oculi omnium in te sperant domine etc. Cf. C. J. P. van Dijk, Sources II, p. 199-203.
    Daran: (63v-64r) >Et sic est finis tocius ordinarii de tempore et de sanctis sive benedicionum mensarum per totum annum secundum curiam Romane ecclesie per fratrem Georium Vituli de Friburg Brißgawie ordinis heremitarum sancti Augustini feria secunda proxima post dominicam Exaudi anno etc. LII°.<
  • 6. f. 64r Tabula rubricarum missalis ad sciendum mutaciones oracionum que dicuntur in Missa conventuali. Nota [quod] a prima dominica de Adventu nec in vigiliis que ieiunantur.
  • 7. f. 64v-65v Deutsche liturgische Dichtungen etc.
    • a). (64v) In Parasceve. KyrielesonJudz sin liepster junger wz der truwen er an im vergaßdes muͦst ewencklich liden jomer unn oͮch not. Kyrie eleson.
    • b). (65r) Tropus ad Benedicamus, lat./dt. Surrexit Christus hodie humanum [!] pro salamine [!]. Es ist erstanden Jesus kryst der aller welt ein troster ist. Mortem qui passus … (RH 19935; AH 1 Nr. 183).
    • c). (65v) Zahlenreihe römisch und arabisch 1-100.
  • 8. f. 66r-71v Ordo et Canon Missae
    • (66r) Credo Gloria
    • (66v) Suscipe sancte Pater
    • (67r) >De b. Maria virgine< Gloria … mit Tropus Spiritus et alme orphanorum paraclite … (RH 19312);
    • (67v)
      • von anderer Hand: Segnung des Johannisweins: Per istos Sermones sancti ewangelii et per merita sancti Iohannis … (cf. A. Franz, Benediktionen I, p. 323);
      • >Oratio< Omnipotens sempiterne deus qui ex quinque panibus benedicere et sanctificare digneris hanc creaturam vini … (= Weinsegen, cf. A. Franz, Benediktionen I, p. 284);
    • (68r) Per omnia secula seculorum … Praefationen;
    • (68v) Te igitur
    • (71v) Placeat tibi Per.
  • 9. f. 71v-79v Missae votivae
    • (71v) >Officium de s. Trinitate< Benedicta sit
    • (72v) [De cruce];
    • (73r) >De angelis<;
    • (74r) >Pro peccatis<;
    • (74v) >Pro defunctis<;
    • (75v) >Officium B.M.V.<;
    • (76v) [De anima Christi];
    • (77r) [De Passione D. N. Iesu Christi];
    • (78r) De Corpore Christi;
    • (79r) von anderer Hand: >De s. Barbara<;
    • (79v) Hand wie 79r: >De s. Monica complenda< Sint grataPer.
  • 10. f. 80r-82v Ordo Baptismi
    (80r) Ordo ad baptizandum. Nota tres persone levabunt infantem masculum(82v) Accipe vestem candidam vade in Pace. Et sic est finiis. Cf. W. von Arx, Klosterrituale Biburg, p. 100 sqq. und Nr. 152 sqq.
  • 11. f. 82v-85v Ordo ad Visitandum infirmum
    (82v) Incipit ordo ad ungendum infirmum. Secuntur VII psalmi penitenciales cum antiphonis sequentibus … (83r) Litanei, darunter zu bemerken: S. Cuͦnrade. Eucharie Augustine Uͦdalrice S. Affra Verena Gertrudis. Ursula. Otilia(85v) Sacerdos aspergat et maneat super te. Amen. Explicit. Cf. W. von Arx, Klosterrituale Biburg, p. 116 sqq. und Nr. 273 sqq.
  • 12. f. 85v-86v Sequitur modo Ordo benedictionis peregrinorum. Domine Iesu Christe mundi conditor oratio. Omnip. semp. deus …–… tua facias pietate securos. Per.
  • 13. f. 86v-90r Benedictiones
    • (86v) Benedictio sponsi et sponse;
    • (87r) Ad introducendum mulierem post partum;
    • (87v)
      • Benedictio agni paschalis;
      • Benedictio lardi;
      • Benedicio casei;
      • Benedictio ovorum;
    • (88r)
      • In die s. Sixti benedicio uvarum;
      • Benedicio vini in die s. Iohannis evangeliste. Deus et Pater domini nostri Iesu Christi … (cf. A. Franz, Benediktionen I, p. 307);
      • In Assumpcione benedicio olerum et herbarum (cf. A. Franz, Benediktionen I, p. 389 sqq.);
    • (89r) Hec sunt indulgencie a summis pontificibus omnibus benefactoribus ordinis fratrum heremitarum s. Augustini etc. Item reverendissimus dominus ordinarius Constantiensis dyocesis contulit XXXXª dies
    • (89r-90r) [Minor benedictio salis et aque] wie W. von Arx, Klosterrituale Biburg, Nr. 1-9; A. Franz, Benediktionen I, p. 145.
  • 14. f. 90v-94r Missae speciales
    • (90v) Missa de proprio sacerdote. [Introitus] Respice in me
    • (91r) Nota quinque Misse que dicuntur auree … mit Explicit des Schreibers (91v) ad laudem intemerate virginis dic unum Ave Maria pro scriptore scil. fratre Georio Vituli ordinis s. Augustini etc.;
    • (91v) [Missa quinque plagarum] mit der Rubrik (92v) >Sciendum est quod quadam die sanctus Bonifacius iacuit in loco egritudinis Surge et scribe Missam de passione domini<
    • (93r) >De Corpore Christi< ;
    • (93v)
      • >De s. Anna<;
      • >Undecim milium virginum<;
    • (94r) >Decem milia martirum.<
  • 15. f. 94v-101v >Sequitur ad sepeliendum defunctum oratio< Non intres in iudicium cum servo tuo … (101v) >Oratio< Tibi domine commendamusPer. Daran:
    • a). (101v) >Pro ipso sacerdote Missa. Introitus< Respice in me
    • b). (102v) Qualiter vestiatur noviciis … mit den Gebeten W. von Arx, Klosterrituale Biburg, Nr. 249, 252, 230, (103r) von anderer Hand nochmals Nr. 252.
  • 16. f. 103v-104v Deutsche Unterweisungstexte
    • (103v)
      • Diß sind die V sinen des menschen
      • Die VI werck der erbarmerczkeit
      • Die VII goben des heiligen geist
      • Die VII tot sunden
      • Die VII sacrament
      • Diß sind die ckreffte der selen
    • (104r)
      • Diß sind die IX fremden sunden
      • Die X gebot betuten
    • (104v) Die VIII seligkeit
    Daran (104v) Sequitur benedicio thalami sponsi et sponse. Benedic domine thalamum istum et omnes habitantes … (cf. A. Franz, Benediktionen II, p. 181 und ähnliche Texte).
  • 17. f. 105ra-108rb >[Officium] in festo Nivis<
    • (105ra) >Ad Vesp. ant.< Cum esset rex … Lect. I-IX Eo tempore puo Papa Liberius beati Petri sedem … (= Bibliotheca Casinensis I, 1873, Florilegium p. 25413, 23 sqq.);
    • (108rb) >Ad Magn. ant.< Beatam me dicent omnes
    • (108v-109r) leer.
    • Daran:
    • a). (109v-110r) Hic sunt Casus episcopales. Primus scil. votorum violatoresXXXIII Qui pueros suos sine baptismo perire permictunt.
    • b). (110v) Contra dolorem dencium. Virgo Christi egregia pro nobis Appollonia … (RH 21744); Ogucta destruet te paterOremus. Deus pro cuius sanctissimi nominis beata Apollonia Per.
  • 18. f. 111r-119r Deutscher Traktat über die 10 Gebote
    Anfang fehlt.
    (111r) >Von dem wuͦchrer und von lipting< Der dritt sin dicz gebottes ist … (111v) >Von dem cappitel des achten gebott<(119r) Christus und sin reine muͦter Maria die ewige iuwgkfrow und magte. Amen. >Expliciunt decem precepta Anno d. 1445 in die Visitacionis gloriose virginis Marie mense July<
  • f. 119v-120v leer.
    Daran:
    • a). (121r) Federproben Iudica me deus … u. a.
    • b). (121v) Verschiedene Verse U. Gebete, z. B. Lauda deus virtuti tueCreator et consecrator
    • c. (Spiegelbl. B) Do man zult M CCCC und XL jor do sang ich min ersten mess in die dominico Quasimodo; Wetterregeln und notiertes Regina celi.
Provenienz der Handschrift: Aus dem Augustiner-Eremiten-Konvent Freiburg im Br., von da vermutlich ins Augustinerkloster Freiburg i. Ue.