Basel, Universitätsbibliothek, B X 29, Front cover – Composite manuscript containing sermons and material for sermons
http://www.e-codices.ch/en/ubb/B-X-0029
Manuscript Summary:This manuscript originally consisted of at least two books, as can still be seen from the separate original foliation. The first part was written in the 13th century by several very similar hands; it contains numerous sermons, among others some by Gilbertus Tornacensis and Bonaventure. The second part, written by a main hand from the 14th century, contains a vast collection of exempla of various origins. This plain manuscript belonged to the library of the Carthusian Monastery of Basel, as confirmed by numerous notes of ownership, two old title labels and various old shelfmarks.(flr)
Standard description: Aus: HAN, Verbundkatalog Handschriften - Archive - Nachlässe, 2018.
Show standard description
Online Since: 12/14/2018
Basel, Universitätsbibliothek, B X 29
Parchment · 175 ff. · 15 x 11 cm · 13th and 14th century
Composite manuscript containing sermons and material for sermons
How to quote:
Basel, Universitätsbibliothek, B X 29, Front cover – Composite manuscript containing sermons and material for sermons (https://www.e-codices.ch/en/list/one/ubb/B-X-0029)
Manuscript title: Sammelhandschrift mit Predigten und Predigtmaterialien
Dates of origin:
13.
und 14. Jahrhundert
Former shelfmark:
Kartause Basel, Bibliotheca antiqua,
D xciii:2 (alt)
Support: Im ersten Teil dünnes, teilweise (Bl. 10-14, 95-99) durch Fäulnisschäden stark mitgenommenes, im zweiten Teil dagegen sehr regelmässiges Pergament; Bl. 7 am unteren Rand, Bl. 8 und 9 im Bereich der äusseren Spalte in den zwei unteren Dritteln beschnitten.
Extent:
1 Band (175 Blätter)
Format: 15 x 11 cm
Foliation: Teile 1 und 2 wohl im 15. Jh. separat foliiert: Teil 1: 1-76.76-98; Teil 2: i-xx.21-73. Durch moderne Bleistiftfoliierung zu heute gültiger Zählung ergänzt: A.B.1-75 [gemäss alter Zählung Teil 1].76-172.C.
Collation: Zusammengesetzt aus zwei Teilen: Teil 1 Bl. 1-99, Teil 2 Bl. 100-172; vorne 2 Vorsatzblätter, hinten ein Vorsatzblatt. Lagenformel der gesamten Handschrift: (VI + 2)12 + VI24 + (III-3)27 + 11 VI159 + (V-1)168 + (II+1)(C), wobei das erste Blatt (A) der ersten und das letzte Blatt (C) der letzten Lage ursprünglich als Spiegelblatt in den Vorder- bzw. Hinterdeckel eingeklebt gewesen waren (siehe auch Einband). Lagen I-IX auf der jeweils ersten recto-Seite rechts unten nummeriert.
Page layout:
1r-99v: Schriftraum: 11,5 x 8 cm, Quadrierung mit Tinte, 45 mit Tinte fein gezogene Zeilen; 1r-63v zweispaltig, 64r-99v ungespalten.
100r-168v: Schriftraum: 11-11,5 x 7,5-8 cm, ungespalten, Quadrierung mit Tinte, 30 Zeilen auf mit dem Zirkel abgesteckten und mit Tinte gezogenen Linien (168r-v zweispaltig, Schriftraum frei ausgenützt)
169r-171r: Schriftraum: 11,5-12 x 8 cm, zweispaltig, 35-38 Zeilen
1r-99v: Sporadisch rote Titel, Streichungen und Abschnittszeichen, partienweise (z.B. Bl. 23 ff.) Unterteilung und Kapitelzählung am Rand mit tiefschwarzer Tinte (Hand des Foliators?).
100r-168v: Kleine rote Initialen, Titel, Strichelungen
Additions: 1r-99v: Marginalien 28r-v, 38v, 40r-v, 41r von verschiedenen kursiven Händen aus dem 14. Jh. Auf 62r moderne Bleistiftskizze eines Hahns.
Binding:
In rotes Leder eingeschlagene, mit dem Buchblock bündige, ungestempelte Holzdeckel; Befestigung der durch Öffnungen in die Deckel eingeführten, hier in zickzacklinig verlaufender Vertiefung eingeklebten und mittels Holzpfropfen fixierten drei Doppelbünde sichtbar. Eine nach vorn greifende Metallschliesse in der Mitte der Deckel vollständig erhalten; Pergamentblätter mit Schrift des 13. Jh., welche die Spiegel bildeten, jetzt losgelöst. Titelschilder aus der Kartause Basel: schmaler Pergamentstreifen auf dem vorderen DeckelLegende Sermones de tempore et de sanctis, darüber direkt auf dem Leder alte Signatur; Pergamenttitelschild auf dem Rücken, Schrift von oben nach unten laufend Sermo|nes de tempore| et sanctis| et exempla. Rote und gelbe Signakeln am vorderen Schnitt. Die Vorsatzblätter A und C waren ursprünglich in die Buchdeckel geklebt; auf den frei liegenden Spiegeln Bindfäden sowie Abklatsche der Schrift erkennbar.
Main language: Lateinisch
Contents:
Ar-v
(abgelöstes Spiegelblatt)
Sententiae, auctoritates, excerpta ut videtur singula// [nicht entziffertes Satzende].[A]udeo dicere […] quod peccatum unde sibi displiceat et iam sibi placendo ceciderat. Salubrius enim Petrus displicuit … [Av ] // in me ipse dignetur ponere quod velit spargere. Nolite ergo attendere ad vilitatem cophini sed ad caritatem seminis et potestatem seminatoris …
Ob es sich zusammen mit Cr-v um einen zusammenhängenden (bzw. mehrere) Traktat(e) oder einzelne, lose Sentenzen usw. handelt, ist unklar.
(Teil 1: Bl. 1-99)
[Index argumentorum:] Dominica 1a adventus 1. | Dominica 2a. 3. dominica 3a. 4. … [Brb Index rerum alphabeticus:] Anima peccatoris frigida est 18 b. | anima suspenditur in deum 28. c. | anima prevideat quid faciat 29 b. …
Seitenangaben gemäss der alten Foliierung von Teil 1.
Bvb
(Vorsatz)
Tabula in posteriorem libellum
(Teil 2: Bl. 100-168) Fortsetzung 168ra (siehe dort). Seitenangaben gemäss der alten Foliierung von Teil 2.
1ra-62rbSermones de tempore, sanctis, festisLevate capita vestra … Luc. [21,28]. Hec verba de secundo adventu leguntur scilicet ad iudicium dominus … noster in turbubulentissimo [sic] seculi tempore veniet eius reparare statu[m] cuius pacatissimo tempore venit predicare contemptum …
(2vb)
[Q]uid existis in desertum … Mat. XI[,7]. Iste sermo spiritualiter intelligendus est prout innuit Beda Luce dicens quoniam in deserto Iohannem videre cupiebant qui erat clausus in carcere …–…
Isti sunt affectus omnis anime devote post dirigatur oratio mea domine
69 Sermones, 36 davon Gilbertus Tornacensis (teils nur in Auszügen). Manche Blätter mit Textverlust beschnitten oder beschädigt, Abgrenzung einzelner Sermones bisweilen schwierig. Da nur sporadisch Tag- und Festbezeichnungen gesetzt sind, ist die Zuweisung an bestimmte Tage bzw. Heilige nicht immer möglich.
62va.bExcerpta e constitutionibus generalibus ordinis FM. Narbonae a. 1260 (Parisiis a. 1292 al.) editis sumptaPro lapsu carnis. Pro inobedientia contumaci. Pro recepcione pecunie contra regulam …–…
pro hospitibus qui fratres in itinere recipiunt infra octavam beati Francisci ad honorem ipsius approprietur .1. missa conventualis et una privata a quolibet sacerdote
Vgl. Ehrle Franz. - Die ältesten Redactiones der Generalconstitutionen des Franziskanerordens. In: Archiv für Literatur und Kirchengeschichte des Mittelalters Bd. 6 (1892), S. 33ff. und 87ff.
Doctoris seraphici S. Bonaventurae opera omnia (tom. VIII). - Quaracchi, 1898, 449a-467b.
[63ra.b Sermonum materiae:]
[P]reciosa in con[spectu] do[mini] etc. [ps. 115,15]. triplex est mors iustorum malorum et naturalis. Cogita[r]e debet quisque in mente tenendo …–…
[63rb ] Sicut sponsa ornamenti decorem per donum timoris.
[63va Notae:]
Sex honorant virgines deus angelus. Demones homines ecclesia quia qui contrahit cum virgine potest promoveri …–…
a Moyse usque ad Christum M.D.C.XXXIX
Doctoris seraphici S. Bonaventurae opera omnia (tom. IX). - Quaracchi, 1898,
64r-85vSermones 12 numero de sanctis et festis, quorum aliquot (nr. 1.6-8.12) cognationem quandam cum Bonaventurae sermonibus habere videntur
[Andere Hand:]
>De beata virgine<[E]gredietur virga … [Is. 11,1]. Spiritus sanctus per Ysa. archanum incarnationis in propositis verbis ostendit tripliciter scilicet quantum ad concipientis nobilitatem et quantum ad conceptionis puritatem et IIIo quantum ad concepte prolis sublimitatem …–…
[64r ] quod devinceret inimicos et liberaret Israel.
[2-11][A]d contemplandum requiritur teneritas de qua dicitur [getilgt: in prov.] eccli. 4 [3,27] cor durum male habebit …–…
[84r ] Hec sufficiant alia tria dimittamus rogamus ergo d[ominum]. Amen. [12][V]enite ad me … vestris [Matth. 11,28.29].
Quia omnis labor et omnis motus est propter requiem ut igitur …–…
[85v ] ad opus recreationis quod fuit consummatum die dominica sanctificant [sc. Christiani] diem dominicam. Rogemus dominum etc.
Teilweise verwandt mit Bonaventura.
Doctoris seraphici S. Bonaventurae opera omnia (tom. IX). - Quaracchi, 1901, passim.
85v-86rDe 5 miraculis eucharistiae[Q]uinque miracula sunt in altaris sacramento omnem sensum excedentia …–…
sub qualibet formule particula manet totus in se divisus
86r-88vThema sermonis [de sacramento altaris][M]emoriam fecit mirabilium suorum [ps. 110,4]. Sacramenti paschalis quod est sacramentum corporis et sangui[ni]s domini …–…
I[u]stum propter imitationem ubicumque fuerit corpus equum propter compassionem. Scuto bone vo[luntatis][ps. 5,13]. Salutare
88r unten Add.:
Mortis periculum est qui hunc panem non sumunt …
88v-96rVaria[De VII verbis domini.][H]ely hely [Matth. 27,46 usw.]. Hoc pertinet ad spiritum timoris. Quis enim de fine suo non timeat cum dei filius deus verus a deo se derelictum clamet …–…
quod illud corpus et illa anima non preexstiterunt
Allerlei Exzerpte und Zitate, vorwiegend Begriffsbestimmungen, Definitionen und Erklärungen
96r-99vBonaventura: Quare fratres minores praedicent et confessiones audiant[Q]uia plerique dubitant et querunt …–…
excommunicatione ligatus || [quia non … ]
Schluss fehlt. Zu weiteren Auslassungen und Eigenheiten vgl. Meyer/Burckhardt S. 711.
Doctoris seraphici S. Bonaventurae opera omnia (tom. VIII). - Quaracchi, 1898, 375a-381b.
Dictionnaire de théologie catholique. - Paris 1923ff. - Bd. 2, 1. 973 IV nr. 4.
Glorieux, Palémon. - Répertoire des Maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, Bd. 2 (1934), 42 nr. 305 ab.
100r-168rCollectio ampla exemplorum e variis fontibus haustorum
Sammlung von 221 Exempla, davon viele von Caesarius von Heisterbach. Textlich ist die Sammlung von nicht sehr hoher Qualität, es finden sich zahlreiche Fehler, Auslassungen, Missverständnisse, Verschreibungen usw. Ausführlicher zu den Exempla inkl. Textnachweise vgl. Meyer/Burckhardt S. 712-734.
100r-vDe salve regina et duobus noviciis>Incipiunt exempla excepta de Cesario et alias [korr. zu -liis] libris et primo de Salve regina et duobus noviciis<.
In quodam claustro Griseorum erant duo pueri novicii …
100v-101rCaesarius von Heisterbach: De Beatrice>De Beatrice a beata Maria adiuvata [sic]<.
In monasterio quodam monialium fuit virgo speciosa Beatrix nomine …–…
circa se gesta manifestans
Aus dem Dialogus Miraculorum.
101rDe caelesti gaudio>De celesti gaudio<.
De quodam fratre anmirante [sic] quomodo posset esse gaudium sine tedio …–…
Quidquid fiet ad tempus dei ad celestium agmin[u]m visionem. Nonne mille anni ante oculos etc. [ps. 89,4]
101rDe ave Maria>De ave Maria<.
Fuit quidam in congregatione qui nichil sciebat nec discere poterat licet sepius adtemptaret …–…
beate virgini et eius filio sociatum
101r-101vDe vultus dei claritate>De wltus dei claritate<.
Dum frater Iordanus magister ordinis Predicatorum quadam die dominica transiret villam …–…
respectu clarissimi et splendidissimi diei
101v-108vMiracula B.V. Mariae>De veste anglica a beata Maria abbata [sic] episcopo<.
Fuit in tolletana urbe quidam archiepiscopus qui vocabatur Hildefonsus …–…
mare … facillime potest se dare
108vMatrona Ephesia>De falsa dilectione mulieris<.
Quedam mulier amore viri sui die et nocte non recedebat de sepulcro eius …–…
et sic evasit miles manus regis
Verkürzte und veränderte Fassung.
108vExemplum>Quod mulieres prevalent dyabolo hic notatur<.
Quidam amore cuiusdam virginis ut ipsam haberet dyabolum invocavit …–…
ne me decipias sicut decepisti virginem
108v-109rExemplum>De muliere que adulterio [sic] viri sui dentem excussum dedit<.
Quedam mulier cui vir suus per omnia obediebat …–…
quem [sc. dentem] mox illa portavit adultero
109rExemplum>Quod dyabolus cuiusdam animam emit et deduxit hic notatur<.
Quidam sedens in taberna loquebatur [aus -antur] sociis si crederent animas esse se autem nullo modo credere dixit …–…
illum qui vendiderat animam et sociis videntibus animam deportavit [vor d. ausradiertes et]
109rExemplum>Quod dampnati infa[tu]antur [-tu- andere Hand] et de multitudine ad infernum descendencium hic notatur<.
Quidam clericus magnus Parisius mortuus ad petitionem cuiusdam episcopi aparuit [sic; eidem andere Hand über a]. Episcopus dixit …–…
quod putabam [von anderer Hand korrigiert] mundum stare non posse
109r-vExemplum>Quod dyabolo non sit credendum propter malam intencionem suam hic notatur<.
Quidam demon per hos [sic] cuiusdam obsessi multa oculta [sic] …–…
oportet te utramque [lies: utrumque sc. filium] abicere vel utramque pascere
109vCaesarius von Heisterbach: De utilitate confessionis>De utilitate confessionis<.
[M]agister Thomas theologus in morte vidit dyabolum …–…
predicator exspiravit
Aus dem Dialogus Miraculorum, gekürzt.
109vExemplum>De recitendis [sic pro: -ticendis] in confessione<.
[Q]uidam valde dives in [in]firmitate [von anderer Hand korrigiert] vocavit sacerdotem …–…
et illum [thesaurum] distribuit pro anima sua
109v-110rExemplum>Quam gratum sit beate Marie ieiunium sabbati per presens exemplum hic notatur<.
[M]aria muto agon[i]za[n]ti [von anderer Hand korr.] apparens dixit dominus adiuvet te. Respondit mutus uwer gnade. Item Maria mitte pro sacerdote [ut][von anderer Hand über der Zeile] confitearis vil gerne …–…
et ego ieiunabo ob hoc mater misericordie remuneravit ei [sic]
110rExemplum>De utilitate recordacionis amaritudinis Christi<.
[P]rior quidam de ordine regularium cum hospites collegisset in quandam partem claustri sui …–…
Hi[n]c patet quanto amarido [sic pro: quanta amari[tu]do] est in morte
110rExemplum>De fetore peccatoris coram domino<.
[D]um peregrinus quidam esset in nemore mortuus misit deus angelum ad sepiliendum [sic] eum …–…
peccator fetet [korrigiert] coram deo fetore pessimo
110r-vExemplum>Quod simplex elemosina dupliciter redditur<.
Quidam pauper unam solam vacam [2. c ergänzt von anderer Hand] habens [cod.: hnēs] audivit sacerdotem predi[cantem][von anderer Hand am Rand] quod si aliquis aliquid pro deo daret dominus redderet dupliciter …–…
dominus … fecit pauperi duas vaccas dari
110vExemplum>De invido et avaro<.
Erant duo unus invidus [et][von anderer Hand über der Zeile] alter avarus. In quorum opinione …–…
duplum ex pacto recipere debuit
110vExemplum>De gulosis deceptoribus simplicium<.
Quidam rusticus cum agnum portaret ad forum quida[m] va[gus][von anderer Hand] dixit sociis …–…
[ebd. und Rand] quem ill[i][cod.: illum] mox rapuerunt
2. Teil des Exemplums am unteren Rand von anderer Hand ergänzt.
111rExemplum>Quod flagella dei pacienter sint toleranda per presens exemplum notatur<.
Clericus quidam [andere Hand am oberen Rand: invalitudine corporis] afflictus et irremediabili languore fatigatus lacrimis uberrimis …–…
sanctorum roboratus ex[empl]is validiori se reddit collegio
111rExemplum>De luminibus sancte Marie in sabbato oblatis<.
Paupercula quedam eterne consueverat uno quoque sabbato offerre candelam …–…
et liberavit eum [aus ? korr.]
111rExemplum>Quod quilibet committit se providencie dei<.
Quidam he[re]mita ex datis sibi elemosinis congregavit peccuniam [von anderer Hand zu pecu- korrigiert]. Qui dum habundaret incurrit morbum in tibia …–…
et [dominus][andere Hand am Rand] providebit tibi in omnibus quod ita factum est
Abgesehen vom Schluss Geschichte des Hortulanus aus den Vitaspatrum
111r-vExemplum>De aspersione sepulcrorum in die lune hic notatur<.
In asconia [-e- über n] quoda[m] sacerdote sicut consueverat circumeuntem …–…
et post missam pro mortuis celebrarent
111vExemplum>De infirmis utilitate [sic] et discreta oratione hic nota<.
Quidam miles morbo afflictus rogavit quendam reliosum [durch andere Hand korrigiert zu religios-] ut eo orante a morbo suo liberaretur …–…
ut te conservet [sc. deus] in eo statu in quo humilieris
111v-112rProbatio fidei>De probacione fidei hic notatur<.
Quidam princeps gentilis habens Cristianos multos in capite afflictos audierat in sacro ewangelio contineri quod …–…
ad vocem autem fabri transtulit se mons in mare cum radicibus suis
112rExemplum>De pia et vera compassione confratris sui<.
Duo heremite simul in heremo cohabitantes vasa de fimin[i]bus [sic pro vim-] facta ferebant ad urbem vicinam …–…
fratrem ab invio in vio [Verdoppelung getilgt] revocauit [rev- andere Hand]
112r-vExemplum>Quod nocivum sit infringere vocum [sic] castitatis providencie Marie in hoc exemplo notatur<.
Virgo quedam novit [sic, lege: vovit] virgini virginum castitatem …–…
filius meus dilectus dedicavit et hoc tibi signum mee reconciliationis
112vExemplum>Quod celesti domino serviendum est pre omnibus dominis terrenis propter copiosam remunerationem hic notatur<.
Quidam rusticus simplex valde infirmus ivit ad dominum suum …–…
ergo illi [sc. deo] serviam
112v-113rOdo de Ceritona: Parabola>De duobus fictis amici[s]<.
Legitur quod quidam rex quendam pauperem et humilem ad tantam dignitatem sublimavit …–…
qui ab omnibus amicis destitu[t]o succurrit
Teilweise abweichend.
113r-vOdo de Ceritona: Parabola>Quod homo bonis operibus deo serviat et mundana postponant [sic] hic notatur<.
Invenitur in quodam libro quod quidam unicornis quadam die quendam hominem secutus est …–…
ut predicta pericula evadere possimus
Einhornlegende.
113vExemplum>De distancia celi a terra et intenta oratione<.
Quidam heremita interrogatus a quodam quantum distaret celum a terra …–…
unde oratio publicani deus propicius esto michi pec[catori]
113vExemplum>De tribus partibus bonis publice penitentibus<.
Quando aliquis penitens publicam agit penitenciam …–…
quam in die iudicii cum omnibus malis perpetuo dampnari
113v-114rExempla>De uxore dyaboli et filiabus ac generibus suis<.
Dyabulus cogitans quod si haberet filias multas ex eis generos haberet …–…
hoc in petu [sic] perdetur Babilon hoc est omnis peccator
114rExemplum>De gula et interdicto<.
Qui gule peccatum ingnorat respiciat eius bonam [sic] scilicet quod …–…
Solutio non si non celebrat in in [sic] favorem ipsorum
114r-vExemplum>De heremita qui voluit videre corporaliter mulierem [sic pro: quem … mulier] cui etiam inhibuit se et alios videre<.
Tribunus quidam ad agendam miliciam pergens venit ad quandam [sic] heremitam …–…
accepta benedictione perrexit in pace
114v-115vRufinus von Aquileia: Exempla>De responsione mortui et de sufficientia indumenti<.
Quidam adolescens accessit ad quendam heremitam …–…
ad heremum properant[er abscedit].
Aus der Historia monachorum.
115v-116rExemplum>De heretico obmutescente et eodem penitente item liquente<.
Simplex quidam vi[r] et religiosus disputabat cum heretico de fide catolica …–…
oratione iusti reconciliatus est [et] deo restitut[us][cod. restituto] sermone ipsius
116rExemplum>De magna peccatrice peccata confitente<.
De moniali que confessa est peccatum suum ante dominum ipsum que dixit cum patre concubui cui peperi proprios filios neci tradidi …–…
papa dixit fade [sic] quia fides te salvam fecit
116rExemplum>Quo modo temptaciones in dei servicio superentur<.
Quidam adolescens intravit quoddam claustrum …–…
de errabundo factus est immobilis columna in domo dei
116r-vExemplum>De debito missarum morem defunctorum<.
Quidam religioso sicut moris est multe misse in iuncte sunt …–…
rogans ut alie pro eo cel[e]brarentur et ei predicta narravit. [Folgt der Anfang des Exemplums:] Quidam cum celebrasset … responderunt. Amen
116v-122vCaesarius von Heisterbach: Exemplum>Quomodo error quorundam assumptus de predestinatis refutetur<.
Ludewicus langravius Thoringie cum esset tyrannus [-ra- von anderer Hand über der Zeile] …–…
ecclesia fabricata est
Aus dem Dialogus Miraculorum. Zum Text vgl. Meyer/Burckhardt S. 720.
122v-123rExemplum>Quod oratione conservatur continencia corporalis<.
Quedam virgo nobilis formosa et dives orbata patre et matre novit [sic pro: vovit] castitatem. Quod [sic] sedens in paterna domo …–…
omnia que amiserat ei ad integrum restitui precepit
123r-124vCaesarius von Heisterbach: Exempla>De visione et probatione dyaboli<.
Miles quidam Heinricus nomine de castro Falkilnstein [sic] oriundus …–…
a laco [sic pro: loco] recedens monacho [sic] se fecit
124v-125rExemplum>De falsis monetariis per dyabolum extinctis<.
Iuvenis quidam Hermannus nomine fuit in episcopatu Coloniensi in villa que dicitur wilre totus lubricus et frequenter in taberna …–…
impletum est illud daviticum. Da illis … tribue
125r-138rCaesarius von Heisterbach: Exemplum>Quod periculosum sit parentes carnales decipere vel molestare<.
In Susacia civitate dyoc. Coloniensis quidam Dyemo nomine habitabat …–…
crucem suscepit et transfretavit.
Aus dem Dialogus Miraculorum.
138rExemplum>De consuetudine mendacii<.
Ubicumque aliquis per mendacium inducitur ad emendum quod si sciret veritatem non emeret …–…
ad periurium et ad confictum et ad simile
138r-vValerius Maximus: Exempla>Ut p[at]ricidium perpetretur a patre porrigitur gladius<.
Valerius li[bro] .5. c. 5. Narratur de quodam qui …–…
aluit uberibus suis et ille donatus est filie et in memoriam tanti preconii reservatus
Drei Exempla, teilweise gekürzt.
138vJohannes Cassianus: Exemplum>Remittit demon exire ad preceptum abbatis primiciis oblatis qui non exspectans sacerdotem [sic]<.
Narratur libro .VIIo. collacionem collationum [sic] et quod cum ad orationem et precepit ab[bati] Iohanni. Demon noluit exire …–…
virginem nomine sororis conservavit
Exemplum aus den Collationes patrum.
138v-139rJohannes von Salisbury: Exempla>De liberalitate Thici [sic] principis<.
Narratur in polli[cratico] li[bro] 3. c. XIIII. de Thito qui patris avariciam …–…
ne videretur ingratus
Zwei Exempla aus dem Policraticus.
139rExemplum>De lumine interiori<.
Narratur libro .5. tripartite hysto[rie] de sancto Antonio alloquente didimum. qui didimus … eius [lumen] conspicitur. Ieronimus repetit dictum Anthonii …–…
letare de quo in canticis wlnerasti … oculorum tuorum c. x. (?)
Aus Cassiodor, Historia ecclesiastica tripartita und Hieronymus, Epistolae.
139rExemplum>De responsione agaton abbatis<.
Narra[tur] in vicis [sic] p[atrum] li[bro] .5. p[arte] .XI. Quod abbas Agathon quando erat moriturus …–…
mortuus est in gaudio
139r-vExemplum>Malo succedit peius [cod.: pereius]<.
Valerius in libro .VI. c. 5. narrat de vetula que orabat deos …–…
in locum te [sic pro: tuum] succedat Valerius Maximus
139vExemplum>De frivola cuiuslibet potencia terreni<.
Narratur in quadam hystoria quod rex conceus [sic] cum floreret in maximo vigore imperii sui sedile …–…
eam super ymaginem in cruce imposuit in laudem regis eterni
Es schliesst der Anfang eines neuen Exemplum unvermittelt an:
Cum esset rex No[r]wegie Dacie et Anglie
139vSeneca: Exemplum>De paciencia Dyogenis<.
Seneca libro .3. De ira narratur de Dyogene cui augenti [sic pro: ag-] causam …–…
os habere
Exempel aus den Dialogi
139vBernhard von Clairvaux: Exemplum>Solicitarie [sic pro: solitarie] vite diswasio [sic]<.
Ber[nardus] ad quandam monialem volentem in heremo vivere dixit desertum …–…
tu congregationi
139v-147rCaesarius von Heisterbach: Exempla>De sacerdote cui columba sacramentum corporis et saguinis [sic] trium missarum ebibit et deportavit et post in vera penitencia retulit<Sacerdos quidam in provincia Francie … …–…
non possum bene velle
Verschiedene Exempla; zum Text vgl. Meyer/Burckhardt S. 724f.
147r-148rExemplum>De commanducacionibus et fabulacionibus puerorum Ihesu et monachi<.
Quidam scolaris monachus ecclesiam transiens omni mane quando ad scolas ivit in qua beatam virginem cum parvulo suo residentem conspexit …–…
et ad epulas ut predictum est simul eternas pervenerunt
148r-149rExemplum>De triplici natura leonis mistica prima<.
Legitur I[ac]ob [cod.: Iob] benedicens filium suum Iudam dicebat catulus leonis …–…
[De panthera] Quam dulcia faucibus meis eloquia tua domine semper [sic pro: super] mel et favum ori meo
Zweites Kapitel aus dem Physiologus latinus, wobei der Wortlaut stark abweicht.
149rExemplum>De reverencia nominis Marie<.
Quidam miles in magna veneratione habuit beatam virginem …–…
memoriam mei semper habuit corpore puro
149rExemplum>Quod ob .xl. ave Maria resuscitatur uxor cuiusdam mortua<.
Quidam nobilis quedam [sic] devotam et bonam duxit uxorem hic multum venerabatur beatam virginem. Qui semper …–…
perfectius deo et sui [sic] matri adheserunt
149vExemplum>Quod propter feditatem feditatem [sic] peccatorum Marie displicent oraciones orantis<.
Quidam magnus peccator venerabatur beatam virginem qui semel stetit et valde esurivit …–…
sic iste emendatus est
149v-150rExemplum>Quare utile sit sabbatum [sic] ieiunare patet hic<.
Quidam magnus peccator surdus et mutus hospitabatur cum quodam qui solebat sabbatum [sic] ieiunare in honore [sic] beate virginis …–…
confitebar et convalui in anima et corpore
150r-vExemplum>Quod dare ecclesiis beate Marie sit bonum et utile elimosinam<.
Contigit in quadam civitate qua[n]dam ecclesiam succendi que cum successa [sic] esset …–…
a beata virgine iussus fuerat usque ad finem suum ibidem servivit
150vExemplum>De utilitate oracionis beate Marie virginis<.
Nobilis quidam manus [sic] et profugus iuvenis habebat castrum in cuius capella fuit quedam ymago beate virginis quam multum venerabatur …–…
Qui numquam delinquerunt [sic] sperantes in se
150v-151rExemplum>Quod nocivum sit votum castitatis infringere et quam graciosum et dulce verba Marie [sic]<.
Quedam [sic] habuit filiam delectam [sic] et unicam que beate virgine [sic, -ine unterpungiert] patre suo ignorante coram quadam devota inclusa suam virginitatem …–…
vitam suam in pace finivit
151r-vExemplum>Quod Christus inclusam communicavit carne manus sue<.
Quedam inclusa in festo quodam annunciacionis beate virginis corpus domini voluit accipere …–…
ipsa in bona conversatione postea domino est famulata
151v-152vExempla>Quod propter pacienciam cuiusdam conversus est quidam tyrannus<.
Erat quidam heremita commorans in solitudine vir iustus atque perfectus qui dicebatur non posse moveri per impacienciam …–…
ad locum suum rediit
152vExemplum>Quod quidam obtinuit [a][ergänzt von anderer Hand] Stephano calide contricionem [sic]<.
Quidam rogavit beatum Stephanum ut compungeretur …–…
mox incepit flere
152v-153vCaesarius von Heisterbach: Exemplum>Quod [iuvenis] consilio heremite et adiutorio Marie liberatur a temptacionibus et salvatur<.
Miles quidam erat cui quidam iuvenis serviebat …–…
que circa se sunt gesta
Aus dem Dialogus Miraculorum. Zum Text vgl. Meyer/Burckhardt S. 727
153vExemplum>De rege crudeli morte cuiusdam peccatoris sepius de salute sua premoniti nec tamen emendati [sic]<.
De rege Anglie qui habebat militem satis strennuum tamen te [sic] salute propria neglientem [sic] …–…
paulo post infelix infeliciter exspiravit
153v-154rExemplum>Quod opere caritatis expellitur demon<.
Abbas quidam precepit monacho suo infirmo [carnes][ergänzt von anderer Hand am oberen Rand] commedere et ille obedie[n]s licet invitus respondit …–…
qui mox exivit
154rExemplum>De usuraria in sepulcro cincta serpente<.
Ddue [sic] sorores habitabat [sic, n getilgt] simul mortua matre dividebant hereditatem. Altera mox portionem suam dabat ad usuram …–…
ad vocatus [sic] que viderat domino suo nunciavit
154r-vCaesarius von Heisterbach: Exemplum>De visione demonum in veste mulieris salutancium [sic pro: saltancium]<Sacerdos quidam vir religiosus dum quadam die sollempni circuiret ecclesiam …–…
exemplum humilitatis dedit
Aus dem Dialogus Miraculorum.
154vExemplum>Marie pulcritudinis visionem vidit qu[i]dam [cod.: que-] per suam continuam orationem<.
Fuit quidam iuvenis qui assidue cogitabat et mirabatur pulcritudinem matris Christi …–…
in celum gloriosissime est deportata
154v-155rHieronymus: Exemplum>Quod bestie et leones reverentur homines castos<.
Monachus quidam dum cum multis aliis a Sarracenis capitur cum uxore alterius …–…
fecerunt magnalia dei
Aus der Vita Malchi.
155rExemplum>Quod temptatio fornicacionis non solum aliena oracione sed etiam proprio corporali labore superatur<.
In vitis patrum. Quidam frater paciebatur molestiam a spiritu fornicationis et abiit sepe ad seniorem …–…
meruit misericordiam dei
155r-156rCaesarius von Heisterbach: Exemplum>Quod scolares libenter discentes martyres sint<.
In dyoc. Coloniensi miles quidam erat. Sic totus vino deditus …–…
graciam in venissem [sic]
Aus dem Dialogus Miraculorum
156rGesta Barlaam et Iosaphat>De feminea visione naturaliter concupiscibili<.
Barlaam heremita habuit filium Iosaphat nomine de quo dixerunt medici …–…
tanta esset concupiscencia feminarum
Auszug.
156r-157rZwei Exempla>Quod orationi addendus est labor corporalis<Quidam peregrinus venit ad abatem [sic] silvanum in silva …–…
dimissa restituere
Das eine Exemplum von Caesarius von Heisterbach, das andere aus den Vitaspatrum.
157r-vExemplum>Quod sepe mulierum recordacio est etiam iustis temptacionibus occasio<.
Quedam mulier venit de Roma et rogavit Arsenium …–…
ubicumque ingreditur consumit
Aus den Vitaspatrum, gekürzt.
157vExemplum>Quod propter peccata sacerdotis non sit vitanda sacra communio a devotis<.
Ad quendam solitarium venit quidam prespiter …–…
sanctificare sibi oblationem et eum communicare
158rCaesarius von Heisterbach: Exemplum>Quod faciunt infedeles [sic] filii parentibus sic fit eis a suis post mortem in similibus<.
Quidam senex hereditatem filio suo sedit [sic pro: dedit] …–…
dare patri tuo
Aus den VIII libri miraculorum.
158r-vExempla>De taciturnitate utilitatis<.
Legitur quod abbas Agaton [-h- = Agathon über der Zeile] more suo …–…
radices non peccandi
Drei nicht gekennzeichnete Exempla.
158v-160rExempla>Quante virtutis sit simplex obediencia<.
Dicebant sancti seniores de bono Iohanne …–…
non retinuisse[m] iniuste nec dampnatus m [sic, inde?] fuissem
160rExemplum>Quod se extollens de sua bonitate deici potest [a][andere Hand, über der Zeile] dyabolo<Quidam heremita pollens animi sui virtutibus iactavit …–…
omni se impudicicie tradidit
160r-161vExempla>Quod non nisi vere prelatus sit laudandus<.
Landatus [sic] est quidam frater …–…
ignoverunt ei
161v-162rCaesarius von Heisterbach: Exemplum>Quod hereticus per confessionem evasit dei iudicium quod post ingratus passus est per recidiuum<.
In civitate Argentinensi .X. heretici deprehensi sunt …–…
penitus ignorabant
Aus dem Dialogus miraculorum.
162r-vExemplum>De virgine irata post mortem media igne cremata<.
Erat in quadam civitate puella bene na[ta] et div[es][cod.: divitis] …–…
manus cum suis ignibus devoravit
162v-168rCaesarius von Heisterbach: Exempla>De infirmo monacho per Mariam excitato et per beatam Agatam consolato<.
Monachus quidam vite venerabilis …–…
socii illius de evasione sua hortabantur.
[Andere Hand:]
>Explicit<.
Diverse Exempla aus dem Dialogus miraculorum, u.a. 164-v "Date und Debitur"
168ra-vbTabula rerumDemon caritate expellitur 55 b [=Bl. 154v ] | Date et dabitur exemplum 65 b [= Bl. 164r ] …–…
Christus lavit pedes fratris cuiusdam 69 a [= Bl. 167v ]
Register zu den vorangehenden Exempla, von anderer Hand als die collectio exemplorum. Seitenangaben gemäss der alten Foliierung von Teil 2. Der Anfang der Tabelle steht auf Bl. Bvb
169rb-vbLegenda de sancto IulianoDe Iuliano qui utrumque parentem occidit nesciens …–…
plenus bonis operibus et elemosinis
Bis auf Kleinigkeiten mit dem Druck identisch.
Jacobi a Voragine Legenda aurea ... recensuit Th. Graesse. - Dresdae 1846. - Kap. 30, 4, S. 142-143.
170ra-vbLegenda de sancto Andrea>De S. Andrea<.
Episcopus quidam religiosam agens vitam …–…
in habitu peregrini
Bis auf Kleinigkeiten mit dem Druck identisch.
Jacobi a Voragine Legenda aurea ... recensuit Th. Graesse. - Dresdae 1846. - Kap 2, 9, S. 19-21.
171ra.bLegenda de sancto Albano>De S. Albano<Temporibus honorici [sic] regis orta est mangna (?) altercatio inter Christianos et Arrianos de fide sancte trinitatis. Cumque synodus episcoporum propter hoc apud Cartaginem collecta fuisset prevaluerunt Arriani … quidam episcopus Christianus … nomine Teonestus … est eiectus assumptis secum IIII(or) discipulis suis quorum unus Albanus vocabatur …–…
ubi nunc in pace multis miraculis choruscat [lies: -ans] requiescit
Excerpte, teilweise stark gekürzt bzw. abgewandelt, aus BHL 8111 = ASS Oct. 13,345a-346a (nr. 1-6).
Acta Sanctorum ... collegit Jo. Bollandus ... ed. novissima curante Joanne Carnandet. - Bruxellis 1863 ff.
Bibliotheca hagiographica Latina antiquae et mediae aetatis (Subsidia hagiographica, 6). - Bruxellis 1898-1901.
171rb-172vDe Alexio officium>Lectio prima<| Eufemianius Romanus clarissimus [Wortende korrigiert]. De sterili uxore filium nomine Alexium genuit quem liberalibus literis imbuit et de imperiali prosapia virginem ei desponsavit …–…
odor suavissimus flaragabat [sic] migant [sic] miracula et dei ab omnibus collaudatur magnalia [sic] tu
Legende entfernt verwandt mit BHL 291 epit.
Vincentius Bellovacensis. - Speculum historiale 19, 43-46.
Cr-v
(abgelöstes Spiegelblatt)
Sententiae, auctoritates, excerpta ut videtur singula// hoc celum dominus Ihesus Christus non quomodo ceteris dixit tantum ut fieret. Pugnavit ut acquireret occubuit ut redimeret et post laborem voto potitus ait hec requies mea [ps. 131,14]. [Q]uid [wohl nur qui zu lesen] gloriatur de veste similis est furi qui gloriatur de cauterio quia propter peccatum ade introductus est usus vestium … Ecce Adam quasi unus ex nobis factus est. [R]ectus dominus et non est iniquitas in eo rectus ergo dominus rectum hominem fecit. Staturam dedit deus homini rectam forsitan ut ista corpora [lies: corpor(e)a] rectitudo exterioris viliorisque figmentis hominem illum interiorem … spiritualis sue conservande rectitudinis admoneret … [Cv ] // … filius dei iubetur occidi ut wlneribus meis precio sanguinis eius medicetur. Agnosce homo quam gravia sint illa wlnera pro quibus obtinuit Christum dominum wlnerari …
Ob es sich zusammen mit Ar-v um einen zusammenhängenden (bzw. mehrere) Traktat(e) oder einzelne, lose Sentenzen usw. handelt, ist schwer zu entscheiden.
Origin of the manuscript:
Aus der Basler Kartause. Besitzereinträge: Bl. Avliber Carthuss[iensium] Bass[ilee], worauf von der Hand des Priors Heinrich Arnoldi der mit In quo continentur eingeleitete Conspectus folgt; Bl. Br oben, Hand ArnoldisSermones de tempore et de sanctis et exempla. Signatur D xciii auf einer ältern radierten D xvi oder D xxvi, welche mit derjenigen auf dem VorderdeckelD xxvi korrespondiert; Bl. Br unten nochmals Carthuss[iensium] Bass[ilee], Bl. 1r unterer Rand Codex Carthuss[iensium] Bass[ilee] de libris +; unter dem Kreuz radiert der mit diesem Symbol identische, ausgeschriebene Name des Vorbesitzers Crütz; Bl. 100r unterer Rand nochmals Liber Cartuss[iensium] Bass[ilee]; Bl. 169ra halb ausgelöscht liber Carthuss[iensium] Bass[ilee] et continet primo worauf der Conspectus folgt; Bl. 172vliber Cartuss[iensium] Bass[ilee]. Im alten Standortverzeichnis pro antiqua (AR I 2) als zweiter Titel unter der späteren Signatur; im alphabetischen Katalog von Urban Moser (AR I 4a), Bl. 265r, innerhalb einer grossen Gruppe beim Titel Sermones de tempore et de sanctis.
Acquisition of the manuscript:
Eigent.: Öffentliche Bibliothek der Universität Basel
Bibliograph. Nachweise
Morin, Jean. - A travers les manuscrits de Bâle. In Basler Zeitschrift für Geschichte und Altertumskunde; 26 (1927), S. 175-249, hier S. 203.
Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Basel: beschreibendes Verzeichnis. Abt. B, Theologische Pergamenthandschriften / bearb. von Gustav Meyer und Max Burckhardt. - Basel: Universitätsbibliothek, 1960-1975. - Bd. 2, S. 706-737.