Manuscript Summary:15th century devotional volume, mostly written by the Carthusian Johannes Gipsmüller and owned by the Carthusian monastery of Basel. On the verso side of a parchment leaf, inserted as f. 57 into the paper manuscript, there is a full-page image of Christ on the cross with Mary and John. A peculiarity is a collection of Bible passages in Latin and sayings in German by Petrus Wolfer, which are said to have been written on a wall of the Carthusian monastery, surrounding a crucifixion.(flr)
Standard description: Aus: HAN, Verbundkatalog Handschriften - Archive - Nachlässe, 2017.
Show standard description
Online Since: 09/26/2017
Basel, Universitätsbibliothek, A VIII 37
Paper · 132 ff. · 21 x 14.5 cm · 15th century
Devotionalia
How to quote:
Basel, Universitätsbibliothek, A VIII 37, Front cover – Devotionalia (https://www.e-codices.ch/en/list/one/ubb/A-VIII-0037)
Former shelfmark:
Kartause Basel, Bibliotheca antiqua,
E xxxiii (alt)
Support: Papier
Extent:
1 Band (132 Blätter): mit Buchschmuck/Illustration
Format: 21 x 14,5 cm
Foliation: Moderne Bleistiftfoliierung: a.1-130. Der zwischen Bl. 75 und 76 eingeheftete Zettel mit einer Notiz von Ludwig Sieber (s.u.) ist nicht foliiert.
Collation: Lagen: 1a + 4 VI48 + (V+1)59 + VI71 + (IV-3)76 + 3 IV112 + (VI-6)118 + VI130; Bl. 57 eingefügtes Pergamentblatt, eingeklebter Zettel 19. Jh. zwischen Bl. 75 und 76; teilweise Reklamanten am Lagenende, manche beschnitten.
Page layout:
Bl. a-76: Schriftraum 14 x 7,5 cm, Rand mit Tinte gezogen; bis 73r 23 resp. 39 Zeilen.
Bl. 119-130: Schriftraum 13,5-14 x 8 cm; 29 Zeilen.
Writing and hands:
Bl. a-76: Hybrida currens (zwei Schriftgrössen), geschrieben wohl von Johannes Gipsmüller OCart (Schriftvergleich); 73v-74r Nachtrag von anderer Hand, 74r-v von wieder anderer, 75v-76r von Georg Carpentarius OCart.
Bl. 77-118: Hybrida currens, 2. Hälfte 15. Jahrhundert, 100v Nachtrag von gleicher Hand wie 75v-76r.
Bl. 119-130: Hybrida currens, 15. Jahrhundert, Korrekturen von Heinrich Arnoldi OCart
Decoration:
Rubriziert
Miniaturen/Zeichn.:
57v: Ganzseitige Miniatur: In roter Umrahmung Christus am Kreuz zwischen Maria und Johannes. Erstere in blauem Kleid und weissem, lila getöntem Mantel mit roter Innenseite. Johannes in grünem Kleid und rotem Mantel. Boden blaugrün. Hintergrund blau getönt. Ausser- und innerhalb des Bildes Zitate aus der Bibel und den Kirchenvätern in roter Schrift.
Binding:
15. Jahrhundert, braunes Rindsleder, darüber befestigt Hülle aus weisslichem Wildleder (repariert 1934); am vorderen Schnitt rote Ledersignakeln; zwei Schliessen fehlen.
Main language: Lateinisch
Contents:
ar
Titel, alte Signatur, Besitzeintrag, Conspectus
[1r-2r ]Inspice et fac … [Exod. 25,50]. Etsi Christus ubique in scriptura dicatur mons …–…
vel in facto vel in desiderio vel in misterio etc.
[2r-4r ]>Qualiter orandum sit spiritu sine ymaginibus<.
Pro devotorum exerciciis que communiter aptius fiunt in privato quam in publico …–…
a corporalibus ad spiritualia. Ille namque est finis ymaginum.
[4r-5v ]>Ex trivio Bonaventure<.
Gradus perveniendi ad splendorem summe veritatis ad quem pervenitur per imitacionem Christi …–…
sed habebit lumen vite sicut dicit ipse dominus.
[5v-12r ]Item quidam homo devotus dicit cum autem legeris vel in mente revolueris quo Christus fuit passus …–…
fetidior sepulchro
1r-2r: Der Anfang = Iordanus de Quedlinburg OESA, expositio dominicae passionis, dann ganz anders. 5v-12r Excerpta de passione domini, nur das erste anonym Bonaventura, de triplici via 3: Druck: Opera omnia 8, Quaracchi 1898, S. 12-14.
12v-73rHenricus Arnoldi de Alfeldia OCart: Passio domini una ex quattuor cum excerptis patrum necnon suffragiis
[12v-69v ]>Passio domini nostri Ihesu Cristi secundum Matheum Marcum Lucam et Iohannem<.
[13r ]In illo tempore collegerunt pontifices et Pharisei concilium et dicebant …–…
;
[13v ]Erant autem Ihesus et discipuli eius in via … ; Ihesus ergo ante sex dies pasche … ; …–…
[68r: passio] signantes lapidem cum custodibus; … [69v: suffragium] in amicorum tuorum numero requiescere merear sine fine qui vivis.
[70r-71r ]>Sequitur exemplum de passione domini<.
Frater quidam consueverat cotidie specialem habere memoriam passionis Christi … ;
>Aliud exemplum de passione domini<.
Legitur in cesario quod duo fratres spirituales sibi invicem promiserunt qui prior inter eos moreretur … ;
[70v ]>Aliud exemplum de passione domini<.
Monachus quidam iuvenis bone indolis fuit in ordine Cisterciensi in domo Hemrodem cui dominus fecit celeberrimas consolaciones de quibus scribitur in cesario …–…
oculi eius sinerentur.
[71r-73r ]>Qualiter homo libenter Christi passionem debet meditari Bonaventura in stimulo amoris capitulo 1(i) prime partis<.
O mirabilis cecitas hominis …–…
pro peccatoribus crucifixus est.>Hec Bonaventura in stimulo amoris<
Nach jedem Abschnitt in kleinerer Schrift passende Exzerpta patrum. Ab 33r (completorium primum) Angabe der liturgischen Tageszeiten, ab 44r (in matutinis) am Ende jedes Abschnittes Suffragia wie A XI 71, 2v-8r. Als Bl. 57 (Perg., recto leer) eingeschobene Miniatur: Kreuzigung mit Maria und Johannes (Beschreibung und Abb. bei Escher a.O.). 71r-73r Ps.-Bonaventura, stimulus exc.
Der Haupttext Stegmüller, Rep. bibl. 6, 93f. Nr. 8667
73v-74rPs.-Bonaventura [Jacobus Mediolanensis]: Stimulus amoris exc.>Ex stimulo amoris Boneventure<.
Compassio Christi et inflammatio sui sunt proprie attendenda in vulneribus Christi …–…
collocat et quiescat
74r-vExemplum de monacho cui religio dura visa est>Exemplum pulcherrimum<.
Iuvenis quidam religionem intravit qui in seculo fuit delicate nutritus …–…
unde Gregorius si passio Christi ad memoriam reducitur
75v-76rInscriptiones per Petrum Wolfer circa imaginem quandam crucifixi in cartusia Basiliensi pingi curatae
[75v ]>Typus crucifixi iuxta cellam M per quendam sacerdotem sęcularem s. dominum Petrum Wolffer illic depingi procuratus insinuans hęc mysteria<.
Sursum versum depicta est manus gerens clavem … - … >Pręcatio sacerdotis et authoris huius typi<.
Semper a peccatis munda nos fons pietatis.
[76r ]>Idem typus sub rythmis linguę vernaculę. Fides coronans<.
Die Judischeit wirt gehönet / Die Christenheit wirt gekrönet … - … >Rythmi parentum D. Petri Wolffers circa pedem crucifixi pręcantium<.
Durch dins todes bitterkeit / Gib unns Christ ewig selikeit. / Des vatters wort Marie kind / löss ab hie all unser sünd
Die Darstellung in der Kartaus bestand offenbar aus einem Kreuzigungsbild, umgeben von Symbolen, mit lateinischen Bibelstellen und deutschen Sprüchen beschriftet. 75v gibt die Bibelstellen und lateinischen Übersetzungen der Sprüche, 76r die originalen Sprüche. Vor Bl. 76 eingeheftet ein Zettel mit einer Notiz Ludwig Siebers über Petrus Wolfer, der 1483 starb und in der Kartaus begraben wurde.
77r-84rOrationes viginti una de passione dominica[77r-84r ]>Prologus racionem reddens de numero oracionum xxi sequencium<.
In honorem omnium et singulorum domini nostri Ihesu Christi vulnerum tam minorum quam maiorum … ;
[78v ]>Ad matutinas<.
Gracias tibi piissine domine Ihesu Christe quia tam cito in tua videlicet infancia in circumcisione pro salute mea vulnerari … ;
[79r ]Gracias tibi amabilissime domine Ihesu Christe quia tristis factus usque ad mortem … ; Gracias tibi amantissime domine Ihesu Christe quia non absque gravi cordis tui interno vulnere … ; …–…
et in futuro perpetua tua gloria amen. Kyr. pr. Ave.
[84r-v ]Si quis vero ut supra in prologo tactum est oraciones premissas non potuerit opportune et optate solvere dicat per annum saltem semel cotidie coniunctim aut diversim viginti unum pater noster et totidem ave Maria cum summaria oracione que sequitur et sufficit etc. Te benedico te laudo tibique gracias refero utinam devotissime …–…
et mors tua in vitam eternam qui vivis … Amen
85r-100vSeptemplificata septem gaudia beatae Mariae virginis>Prologus in septemplificata septem gaudia beatissime dei genitricis semper virginis Marie<.
Septem festa gloriosissime dei genitrici semper virgini Marie nonnulle peragunt ecclesie … ;
[85v ]>De conceptione<.
De sancta et immaculata conceptione … >primum gaudium<.
Gaude Maria ab inicio et ante secula creata in inicio a deo possessa …–…
ac vite perhennis largitorem dominum nostrum … Qui tecum vivt etc.
100vExemplum de beata Maria virgine>Exemplum de beata virgine<.
In quadam domo Hyspanie ordinis Cystercien. duo adolescentes sunt conversi et cum laudabiliter sunt conversati …–…
minime dubitavit
Exemplum nach Caesarius von Heisterbach, Dialogus Miraculorum, Distinctio VII, Cap. L. Edition: Caesarius Heisterbacensis. - Dialogus miraculorum : [lateinisch-deutsch]; eingeleitet von Horst Schneider; übersetzt und kommentiert von Nikolaus Nösges und Horst Schneider = Dialog über die Wunder. - Turnhout : Brepols, 2009, Bd. 3.
[101r-111r ]>Incipit libellus de arte moriendi perutilis<.
Qua hora non putatis … [Luc. 12,40], suple non solum inopinate ad extremum iudicium sed eciam ad mortem hominis …–…
nostrumque imum (?) exitum etc. Amen.
[111r-116v ]>Sequitur de eo quod infirmus debet feruenter et devote desiderare muniri et confortari viatico sacramenti eukaristie et ad illud se debite preparare nisi vomitum habeat etc.<.
Et ut eo ferventius et devotius infirmus desideret muniri sacra communione …–…
nec mortem videbit in eternum
119r-130rPs.-Henricus Eger de Kalkar OCart: Tractatus de cottidiano holocausto spiritualis exercitii>Formula spiritualiter vivendi edita pro noviter conversis ad religionem a venerabili patre Henrico de Kalkar priore ordinis Cartusien<.
Volens purgari de peccatis …–…
et amaberis in eternum
Druck: z.B. Dionysius Cartusianus, Opera 42. - Tornaci, 1913, S. 625-632
- Rüthing, Heinrich. - Der Kartäuser Heinrich Egher von Kalkar 1328-1408 (Studien zur Germania Sacra 8). - Göttingen, 1967 S. 150-154
Provenance of the manuscript:
Aus der Kartause Basel: ar Eintrag mit alter Signatur E xxxiii von Jakob Louber; weitere Einträge von Heinrich Arnoldi119r unten, 129v unten, 130v unten.
Bibliograph. Nachweise
Escher, Konrad. - Die Miniaturen in den Basler Bibliotheken, Museen und Archiven. - Basel, 1917, S. 199 Nr. 268
Steinmann, Martin. - Ungedruckte Beschreibung, ca. 1979