Aarau, Aargauer Kantonsbibliothek, MsWett 4

Bretscher-Gisiger Charlotte / Gamper Rudolf, Katalog der mittelalterlichen Handschriften des Klosters Wettingen. Katalog der mittelalterlichen Handschriften in Aarau, Laufenburg, Lenzburg, Rheinfelden und Zofingen, Dietikon-Zürich 2009, S. 87-90.

By courtesy of Urs Graf Verlag, Dietikon. The manuscript description is copyrighted by the publisher.
Manuscript title: Richardus de Sancto Victore; Hugo de Sancto Victore; Augustinus; de canone mystici libaminia; Ps.-Bernardus Claraevallensis
Date of origin: Zweite Hälfte des 13. Jahrhunderts
Support: Pergament
Extent: 112 Blätter
Format: 16 x 11,5 cm
Foliation: Neuere Foliierung: 1-112.
Collation: Lagen: (IV+ 1)9 + 12 IV105 + (IV-1)112. Bl. 1 Einzelblatt, nach Bl. 111 ein Blatt herausgeschnitten. Blatt 1-89 Lagenzählung am Schluss der Lagen ius-xi[us], teilweise beschnitten.
Page layout: Tinten- und Stiftliniierung, Schriftraum 11,5-12 x 7-7,5, 26-31 Zeilen.
Writing and hands: Frühgotische Minuskel:
  • 2r-97r wohl von einer stark wechselnden Hand,
  • 98r-111v von einer anderen Hand.
Decoration:
  • Rubriziert, Überschriften rot, 2-4zeilige Silhouetteninitialen in Rot; 98r-111v nicht rubriziert, Raum für 2zeilige Initialen ausgespart, nicht ausgeführt.
  • Federzeichnungen in schwarzer Tinte: 1r Bischof mit Nimbus (nach Bruckner Maria), 7r Blume, 112v Wappen mit Messer und kleinem Schild.
Additions: Korrekturen und Marginalien auf Rasur und interlinear von zeitgenössischen Händen, z. B. 8r, 58v, 99r, 110v. Marginalien des 14. Jhs., z. B. 88v, 90v. Handweiser und Notamonogramme, z. B. 6v, 34r-v, 93v. Nachträge, 14. Jh.: 1v, 111v, 112r-v.
Binding: Mit rotem Leder bezogene Holzdeckel, 13./14.Jh. Einschläge auf den Kanten zum Teil mit Faden, zum Teil mit Lederband angenäht. Streicheisenlinien, Einzelstempel. Bünde vorn gebrochen. Ehemals eine nach hinten greifenden Langriemenschliesse, auf dem Vorderdeckel Befestigung sichtbar. Ehemals je fünf Beschläge, Löcher der Nägel sichtbar. Bl. 80 am Rand als Signakel eingeschnitten. Spiegelblatt vorn Papier, teilweise abgelöst. Nachträglich angebrachter brauner Lederrücken mit Goldprägung. 18. Jh., rotes Titelschild Collectio variorum, 18. Jh., die darunter stehende Wettinger Bibliotheksignatur ist von einem späteren Papierschild verdeckt.
Contents:
  • Spiegelblatt vorn Inhaltsverzeichnis, 18. Jh.
  • 1r Besitzeintrag (s. Besitzer). Federzeichnung, darunter in Auszeichnungsschrift Assit principio sancta Maria meo.
  • 1v Nota. Nachtrag. Nota quindecim unde passio domini fuit acerbior quam aliorum. Primum est quod ipse prescivit et cognovit amaritudinem passionis
  • 2r-52r Richardus de Sancto Victore: Beniamin minor. >Richardus. Incipit Beniamin.< Beniamin adolescentulus in mentis excessu: Audiant adolescentuli …–… in deosculatione Beniamin et Ioseph divine revelationi humana ratio applaudit. PL 196, Sp. 1-64.
  • 52r-61v Hugo de Sancto Victore: De modo orandi. >Incipit tractatus magistri Hugonis.<
    • Prolog: Domino et patri Th. H. munusculum hoc dilectionis mee ea vos precor benignitate suscipere, qua me illud scio devotione obtulisse
    • Text: Quo studio et quo affectu a nobis orandus sit deus …–… et gratissimum deo sacrificium in ara cordis adoletur.
    PL 176, Sp. 977-988. RB 3810, 1, Hs. erwähnt.
  • 61v-64r Hugo de Sancto Victore: De amore sponsi ad sponsam. Teilstück. Ibo mihi ad montem myrre et ad colles Lybani … (Ct 4,7). Sponsus quidam hie loquitur qui sponsam habet et spondet se visitaturum illam. Nota ergo quod non semper domi est sponsus iste …–… ascende supra te et invenies me. PL 176, Sp. 987-990. Vgl. Schneyer, Bd. 2. S. 810, Nr. 391.
  • 64r-65v Hugo de Sancto Victore: Sermo. Quam dulcia faucibus meis eloquia tua super mel ori meo (Ps 118,103). Numquid putas frater iste manducare consueverat verba dei …–… et noli propterea dulcedinem saporis eius deserere si aliquid amaritudinis sentis in ventre. Vgl. Schneyer, Bd. 2, S. 803, Nr. 275.
  • 65v-76v Augustinus: De sermone domini in monte secundum Matthaeum. Buch 2, Kap. 15-39. >Expositio beati Augustini episcopi super orationem dominicam.< Pater noster qui es in celis etc. Cum in omni deprecatione benivolentia concilianda sit eius quem deprecamur …–… Si enim dimiseritis hominibus peccata eorum dimittet vobis et pater vester. PL 34, Sp. 1275-1287. RB 1470,2; Bloomfield, Incipits, Nr. 8140, Hs. erwähnt.
  • 76v-80v Ps.-Augustinus: De consolatione mortuorum, sermo I. >Incipit libellus de consolatione mortis sancti Iohannis Crisostomi.< Prebete silentium fratres, ne vos transeat sermo utilis et in tempore necessarius …–… Gratias deo quia nobis contra mortem victoriam dedit per Ihesum Christum dominum nostrum cui est honor Amen. PL 40, Sp. 1159-1162.
  • 80v-88v De canone mystici libaminis. >Explanatio archani quod agitur in missa.< In primo ordine canonum tria apponimus, pro tribus rogamus et tria petimus. Tria apponimus panem scilicet vinum et aquam …–… Tercio vero dicimus Dona nobis pacem quia in tercio tempore non queretur misericordia sed consummabitur pax atque iusticia. Hec de septimo ordine dicta sufficiant. Entspricht teilweise PL 177, Sp. 459-469. Von Glorieux, Migne, S. 70 Richard de Wedinghauser (= Richardus de Arnsberg) zugeschrieben.
  • 88v-94r Sermo. Paravit in iudicio thronum suum dominus … (Ps 9,8). Sacrosancta verba que in auribus fraternitatis vestre proponimus, deliberant et perstringunt ex parte non modica: Quanta sit maiestas et reverentia ordinis et officii vestri …–… nisi meritis illustratur dignitas venerationis, nobilitate morum exercitatione virtutum et instantia bonorum operum.
  • 94r-97r Sermo. Quis putas est fidelis servus inquit dominus et prudens … (Mt 24,45). Querens ipse Christus cui credere se debeat, cui delicias suas gaudium cordis sui …–… cum timore et tremore de nostra ipsorum salute memores simus.
  • 97v leer.
  • 98r-111v Ps.-Bernardus Claraevallensis: De cognitione humanae conditionis. [M]ulti multa sciunt et se ipsos nesciunt. Alios inspiciunt et se ipsos deserunt …–… in quo sponsum cum sponsa prospicies unum eundem dominum glorie qui vivit et regnat per infinita secula. Amen. >Expliciunt.< 100v nur eine halbe Zeile beschrieben, sonst leer. PL 184, Sp. 485-508. Bloomfield, Incipits, Nr. 3126.
    • Anschliessend Nachtrag: De dignitate. Dignitas nature dividitur in dignitatem seu essenciam … mit Schemazeichnung.
  • 112r-v Rezepte, Heilsegen. Nachtrag. Item aloes dimidium semen, masticem … Dahinter: + Debage + Degu + Cain + Gereon + Gratoaton sancta trinitas libera famulum tuum N + a morbo caduco et ab omni periculo anime et corporis et ab omni malo. Amen. Caspar. Baltasar. Melchior +.
    • (112v) Item garg[arismus]. Coquantur in vino et aceto rosa, balaustia … Darunter Wappenskizze und rus [?].
Provenance of the manuscript: 1r Liber in Wetingin. 14. Jh. Der Band gehört nach Bruckner möglicherweise zu den nach der Bücherliste des Johannes von Strassburg vom Priester Arnold von Radolfzell geschriebenen Handschriften; siehe auch Einleitung. S. 16 und 18. Arnold von Radolfzell tritt am 27. November 1248 in einer Wettinger Urkunde als Zeuge auf, UB Zürich 2, Nr. 754. 2r, 29r, 42r, 74r, 97r, 98r und 111v Stempel Kantonsbibliothek Aargau, 19.-20.Jh.
Bibliography:
  • Bruckner, Scriptoria 7, S. 110.