Bern, Burgerbibliothek, Cod. A 94.12
Creative Commons License

Redigiert von Florian Mittenhuber, Dezember 2018.

Manuscript title: Passiones et Homiliae sanctorum (Fragment).
Place of origin: Frankreich: Loire-Gegend oder südlicher (Homburger).
Date of origin: 2./3. Drittel 11. Jh. (Datierung nach Stil von Schrift und figürlichen Initialen sowie dem Tod des Fulbert von Chartres, 1028).
Support: Pergament.
Extent: 18 Blätter (s. unten Lagen).
Format: Max. 39 x 28,5 cm (Blattränder oft zerstört).
Foliation: Moderne Foliierung: 1–18.
Collation: II+I1,2,5,6 [ev. das zweitäusserste und innerste Blatt des ursprünglichen Quaternio fehlend; f. 3/4 vermutlich zu einer späteren Lage gehörig] + III12 [wohl das äusserste Blatt des ursprünglichen Quaternio fehlend]+ III17,1316,18 [äusserstes Blatt des ursprünglichen Quaternio fehlend]; keine Lagensignaturen erkennbar.
Condition: Stark beschädigt und verbunden: von f. 1 nur ein Rest vorhanden, der mit dem zugehörigen f. 6 durch ein modernes Umschlagblatt aus Pergament zusammengehalten wird; die übrigen Blätter mit defekten Rändern (Feuchtigkeitsschäden); f. 13ra unten Teil der Spalte rot gefärbt.
Page layout: Zweispaltig, Schriftspiegel 31 x 19,5–20 (8,5–9) cm, 37 Zeilen, Blindlinierung N.S., Punktierung nicht mehr erkennbar.
Writing and hands: Späte karolingische Minuskel; Titelzeilen in Capitalis rustica; mindestens 3 Schreiber (Homburger).
Decoration:
  • Initialen in romanischem Stil, davon figürliche:
    • 8ra: M, mit Flechtwerk, Palmetten und 2 Drachenköpfen in Federzeichnung auf rotem Grund;
    • 8va: S, mit federgezeichnetem Drachenkopf mit Palmetten (unfertig);
    • 12rb: Flechtwerk-Initiale I, mit Lilienmuster in Tinte und Rot; 12va: ornamentale Initiale A (unfertig);
    • 17rb: figürliche Initiale C, in Fischform, mit Palmette am Schwanz;
  • zusätzlich einfache Maiuskel-Initialen vor die Zeilen gesetzt (einige wohl sekundär mit Zierpunkten versehen, so f. 7v etc.)
  • auf f. 3ra rotes unziales T, in gegenüber den übrigen Initialen deutlich anderem Stil.
Additions:
  • Blauer Rundstempel Bibliotheca Bernensis (20. Jh.) 32mm auf dem Pergament-Umschlag recto; dort auch die Sign. Mss. (darüber: Cod.) A 94, Nr. 12, fol. 1–18.
  • Beilage: 6 Briefe bzw. Briefkopien eines Briefwechsels des Berner Bibliothekars Hans Bloesch mit dem Katalogisator der mittelalterlichen Handschriften der ZB Zürich, Leo Cunibert Mohlberg OSB, 8.–22. Juni 1944, betreffend den zeitweiligen Verlust eines Blattes; dazu auch ein Zeitungsartikel von L.C. Mohlberg zum Thema.
Binding: Moderne Archivschachtel; das ganze Konvolut in einem weiteren Papier-Umschlag (20. Jh.), auf dem Rücken unten modernes Signaturschild Codex Mscpt. A 94. 12, oben rechts weitere Signaturangabe.
Contents:
  • 1. Passiones et Homiliae sanctorum (Fragment).
    • 1.1. Augustinus: Sermo 191 (Fragment).
      • Edition:
        • PL: Migne, Jacques-Paul (Hg.): Sancti Aurelii Augustini Hipponensis episcopi opera omnia. Bd. 5.1. Paris 1863 [= Patrologiae cursus completus ... Series Latina Bd. 38].
      • (1ravb) Augustinus: Sermo 191, Cap. 4. [Illa igitur] cuius vestigia …–… [et virgi]nitas perseverat. In Christo saeculorum. Amen.
      • (1vb) Martyrologium ecclesiae Autissiodorensis, 7. Kal. Ian. Apud Hierosolymam passio Ste[phani] die natale sancti Marini clarissimi
      PL 38, 1009–1011; PL 138, 1257B.
      Bemerkung zum Inhalt: Der Text von f. 1ra ist kaum leserlich, es sind nur einzelne Passagen des Sermo erkennbar.
    • 1.2. Augustinus: Sermones 213, 210 (Fragment).
      • Edition:
        • PL: Migne, Jacques-Paul (Hg.): Sancti Aurelii Augustini Hipponensis episcopi opera omnia. Bd. 5.2. Paris 1865 [= Patrologiae cursus completus ... Series Latina Bd. 39].
      • (2ra) Augustinus: Sermo 213 [Schluss].Ihesus Christus gloria coronare dignatus est.
      • (2ra) Augustinus: Sermo 210 [Anfang]. [H]aesterna die natalem habuimus Domini salvatoris, hodie summe devotionis …–… et martirii consequetur coronam.
      PL 39, 2142D, 2137D–2138A.
      Bemerkung zum Inhalt: Augustinus: Sermo 210 wird auch dem Maximus Taurinensis zugeschrieben (als Sermo 85, abgedruckt bei Migne, PL 57, 701C–702).
    • 1.3. Caesarius Arelatensis: Sermo 220.
      • Edition:
        • Morin, Germain: Sancti Caesarii Arelatensis sermones. Turnhout 1953 [= Corpus Christianorum Series Latina Bd. 104].
      • (2rava) Caesarius Arelatensis: Sermo 220. [E]cce tibi loquor, o homo, quicumque dicis, quod in amore inimicorum non possis imitari Dominum Deum tuum. Adtende Stephanum …–… (2r unten) difficile donari posset ergo (2va oben) fratres karissimi beatum Stephanum Ego feci quod tu iussisti, tu redde quod promisisti, qui vivis et regnas in saecula saeculorum.
        Morin (1953), S. 871–873.
        Bemerkung zum Inhalt: Der Text wurde früher dem Augustinus zugeschrieben (Sermo 211: PL 39, 2141A–C bzw. Sermo 49: PL 38, 325–326).
    • 1.4. Fulgentius Ruspensis: Sermo 3 (Fragment).
      • Editionen:
        • Fraipont, Jean: Sancti Fulgentii episcopi Ruspensis opera. Turnhout 1968 [= Corpus Christianorum Series Latina Bd. 91A].
        • PL: Migne, Jacques-Paul (Hg.): Sancti Fulgentii episcopi Ruspensis, Felicis IV et Bonifacii II summorum pontificum (…) opera omnia. Bd. 1. Paris 1847 [= Patrologiae cursus completus ... Series Latina Bd. 65].
      • (2va–b) Fulgentius Ruspensis: Sermo 3 [Anfang]. [H]eri caelebravimus temporalem sempiterni regis nostri natalem …–… magnum quippe donativum suis militibus attulit
        Fraipont (1968), S. 905–906; PL 65, 729C–730C.
  • 2.1. Passio Ignatii episcopi (Fragment).
    • Edition:
      • Funk, Franz Xaver: Opera patrum apostolicorum. Bd. 2. Tübingen 1881.
    • (3ra) Passio Ignatii episcopi [Schluss]. [cre]diderunt. Quoniam hii omnes non in vacuum cucurrerunt …–… condite in mense Decembrio. Regnante Ihesu Christo Domino nostro cui est honor et imperium per omnia saecula saeculorum. Amen.
      Funk (1881), S. 274–275; Acta SS, Feb. I, S. 33a; BHL 4258.
  • 2.2. Passio Marii, Marthae et aliorum martyrum (Fragment).
    • (3ra4vb) Passio Marii, Marthae et aliorum martyrum, Cap. 1–3 [unvollständig]. >T<emporibus Claudii venit quidam vir de Persidae partibus nomine Marius cum uxore sua Martha …–… Et praecipiens Asterium cum omni domo sua duci vinctum in civitatem Hostiam
      Acta SS, Ian. II, S. 580b–582a; BHL 5543.
  • 2.3. Augustinus: De civitate Dei (Fragment).
    • Editionen:
      • Dombart, Bernhard/ Kalb, Alphons: Sancti Aurelii Augustini De civitate dei Libri XI–XXII, Turnhout 1960 [= Corpus Christianorum Series Latina Bd. 48].
      • PL: Migne, Jacques-Paul (Hg.): Sancti Aurelii Augustini Hipponensis episcopi opera omnia. Bd. 7. Paris 1864 [= Patrologiae cursus completus ... Series Latina Bd. 41].
    • (5ravb) Augustinus: De civitate Dei XXII,8,10–22 (mit Auslassungen). oravit, flores quos ferebat stupentibus qui aderant, praeibat exultans, viam carpens …–… orantes ut iam sibi placaretur Deus, et salutem pristinam
      Dombart (1960), S. 821–825; PL 41, 766C–770B; BHL 7863.
  • 3.1. Hieronymus: Commentaria in Matthaeum (Fragment).
    • Editionen:
      • Hurst, David /Adriaen, Marcus: S. Hieronymi presbyteri opera. Opera exegetica 7. Commentariorum in Matheum libri IV. Turnhout 1969 [= Corpus Christianorum Series Latina Bd. 77].
      • PL: Migne, Jacques-Paul (Hg.): Sancti Eusebii Hieronymi stridonensis presbyteri opera omnia. Bd. 7. Paris 1845 [= Patrologiae cursus completus ... Series Latina Bd. 26].
    • (6ra–b) Commentaria in Matthaeum, IV, 23 (Vv. 34–39). Nazareni pro folio Barachiae repperimus. Simpliciores fratres inter ruinas templi et altaris sive in portarum exitibus …–… habent Judaei datum sibi tempus poenitentiae; confiteantur benedictum qui venit in nomine Domini nostri Ihesu Christi, et Christi ora conspicient.
      Hurst (1969), S. 220–222; PL 26, 174A–175C.
  • 3.2. Haimo Altissiodorensis: Homilia 10 de sancto Stephano [unvollständig].
    • Edition:
      • PL: Migne, Jacques-Paul (Hg.): Haymonis Halberstatensis episcopi opera omnia. Bd. 3. Paris 1852 [= Patrologiae cursus completus ... Series Latina Bd. 118].
    • (6rb8ra) Haimo Altissiodorensis: Homilia 10. [D]ixit Ihesus turbis Judeorum et principibus sacerdotum (6vb) Fuerunt [sapientes, sicut] Salomon et Samuel et plu[res alii] [1 Blatt fehlt].(7ra) lapidantibus et dicens: Domine Ihesu, ne statuas illis hoc peccatum …–… quo adusque me credatis filium Dei ad salutem hominum a patre esse missum.
      PL 118, 64B–65B, 67C–70B.
      Bemerkung zum Inhalt: Die Homilien werden immer wieder fälschlich dem Haimo von Halberstadt zugeschrieben.
  • 4.1. Mellitus, (Pseudo-): Vita Johannis evangelistae.
    • Edition:
      • PG: Migne, Jacques-Paul (Hg.): S. P. N. Ignatii episcopi Antiocheni epistolae cum genuinae tum dubiae et supposititiae. Bd. 1. Paris 1857 [= Patrologiae cursus completus ... Series Graeca Bd. 5].
    • (8rava) Prologus. >Incipit passio beati Johannis evangeliste VI. Kal. Januarii.< >M<ellitus servus Christi episcopus Lauditiae et universis aecclesiis catholicorum aeternam in Domino salutem. Volo sollicitam esse fraternitatem vestram …–… de hac luce qualiter migraverit explicemus.
    • (8va12rb) Vita. >S<ecundus post Neronem Christianorum necem Domicianus exercuit …–… Postea vero inventa est illa fovea plena prestante Domino saeculorum. Amen.
    PG 5, 1239B–1250C; BHL 4320.
  • 4.2. Isidor: De ortu et obitu patrum (Fragment).
    • Editionen:
      • Chaparro Gómez, César: Isidoro de Sevilla. De ortu et obitu patrum. Paris 1985.
      • PL: Migne, Jacques-Paul (Hg.): Sancti Isidori Hispalensis episcopi opera omnia. Bd. 5. Paris 1862 [= Patrologiae cursus completus ... Series Latina Bd. 83].
    • (12rava) Isidorus: De ortu et obitu patrum, Cap. 71. >J<ohannes apostolus et aevangelista, filius Zebedei …–… deorsum ad superiora pulvis ebulliat.
      Chaparro Gómez (1985), S. 205–209; PL 83, 151A–152A.
  • 4.3. Rufinus Aquileiensis: Historia ecclesiastica (Fragment).
    • Edition:
      • Mommsen, Theodor/ Schwartz, Eduard: Eusebius Werke II: Die Kirchengeschichte. Leipzig 1903–1909.
    • (12va–b) Rufinus Aquileiensis: Historia ecclesiastica III, 23,6–11. >A<udi fabulam, non fabulam, sed rem gestam de Johanne apostolo …–… ita succedentibus sibi malis, ut desperationem quoque a Deo sibi
      Schwartz/ Mommsen, Bd. 2,1 (1903), S. 239–241.
      Bemerkung zum Inhalt: Lateinische Übersetzung der Kirchengeschichte des Eusebius.
  • 5. Passio Andreae apostoli (Fragment).
    • Edition:
      • Lipsius, Richard/ Bonnet, Max: Acta apostolorum apocrypha. 3 Bde. Leipzig 1891–1903.
    • (17ra–b) Passio Andreae apostoli, Cap. 13–15. regem meum video, iam adoro iam in eius conspectu adsisto …–… et ad agnitionem veritatis venire, ipsi gloria in saecula saeculorum. Amen.
      Lipsius/ Bonnet, Bd. 2 (1898), S. 31–37; BHL 428.
  • 6. Marcellus, (Pseudo-): Passio Petri et Pauli apostolorum.
    • Edition:
      • Lipsius, Richard/ Bonnet, Max: Acta apostolorum apocrypha. 3 Bde. Leipzig 1891–1903.
    • 17rbvb, 13ra16vb, 18rava Marcellus, (Pseudo-): Passio Petri et Pauli.
      • (17rb) >Incipit passio apostolorum Petri et Pauli.< >C<um venisset Paulus Romam, convenerunt ad eum omnes Judei dicentes …–… sine lege, perissent.
      • (13ra) Est enim in humanis sensibus tanta sanctitas, ut bona laudet naturaliter …–… (16vb) corpus vero Simonis iussit diligenter tribus diebus et tribus noctibus custodiri [praestitum ut periret]
      • (18ra) ne tantas Deo ad multiplicationem supplicii …–… in via Ostiensi miliario secundo, ubi praestantur saeculorum. Amen.
    Lipsius/Bonnet, Bd. 1 (1891), S. 119–177; BHL 6657.
  • 7. Fulbertus Carnotensis: Sermo 4 de nativitate beatae Mariae (Fragment).
    • Edition:
      • PL: Migne, Jacques-Paul (Hg.): Sancti Fulberti Carnotensis episcopi opera omnia. Bd. 1. Paris 1853 [= Patrologiae cursus completus ... Series Latina Bd. 141].
    • (18va–b) Fulbertus Carnotensis: Sermo 4 de nativitate beatae Mariae. >Sermo Donni [sic] Fulberti Carnotensis episcopi in nativitate sanctae Mariae.< >A<pprobatae consuetudinis est, dilectissimi, apud Christianos …–… principali suggestione diaboli victa
      PL 141, 320B–D.
Provenance of the manuscript:
  • Vorbesitzer: Daniel, Pierre (1530–1603) – seine Schriftzüge f. 12v unten (Homburger).
  • Vorbesitzer: Bongars, Jacques (1554–1612), jedoch ohne Namenszug und auch nicht im Katalog von Samuel Hortin nachzuweisen.
Acquisition of the manuscript: Durch die Schenkung von Jakob Graviseth 1632 in die Berner Bibliothek gelangt.
Kataloge:
  • In den handschriftlichen Bibliothekskatalogen von Hortin, Samuel: Clavis bibliothecae Bongarsianae MDCXXXIIII. Bern 1634 [= BBB Cod. A 5], Wild, Marquard: Catalogus Librorum Bibliothecae Civicae Bernensis MDCIIIC. Bern 1697 [= BBB Cod. A 4] und Engel, Samuel: Manuscripta A[nno] 1740. Bern 1740 [= BBB Mss.h.h.III.110] nicht erwähnt, ebenso nicht bei Sinner, Johann Rudolf: Catalogus codicum mss. bibliothecae Bernensis. Bern 1760–1772.
  • Hagen, Hermann: Catalogus Codicum Bernensium. Bern 1875, S. 140–142.
  • Homburger, Otto: Die illustrierten Handschriften der Burgerbibliothek Bern. Bd. 2. Bern, um 1960 [unpubliziertes Typoskript], hier S. 73–74.
Literatur zur Handschrift (Auswahl):
  • Burgerbibliothek Bern (Hg.): Jacques Bongars. Humanist Diplomat Büchersammler [= Passepartout 6]. Bern 2012, hier S. 118–119.
  • Pellegrin, Elisabeth: Essai d’identification de fragments dispersés dans des manuscrits des bibliothèques de Berne et de Paris, in: Bulletin d’information de l’Institut de recherche et d’histoire des textes 9 (1960), S. 7–37, hier S. 19–20.
Externe Ressourcen: