Per questo manoscritto sono disponibili le seguenti descrizioni

  • Bretscher-Gisiger Charlotte / Gamper Rudolf, Katalog der mittelalterlichen Handschriften der Klöster Muri und Hermetschwil, Dietikon-Zürich 2005, S. 98-101.
    (Descrizione standard, attualmente visualizzato)
  • Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz in lateinischer Schrift vom Anfang des Mittelalters bis 1550, 
Bd. I: Die Handschriften der Bibliotheken von Aarau, Appenzell und Basel, bearbeitet von Beat Matthias von Scarpatetti, 
Dietikon-Zürich 1977, Nr. 4, S. 4.
    Mostra la descrizione aggiuntiva
Aarau, Aargauer Kantonsbibliothek, MsMurF 3

Bretscher-Gisiger Charlotte / Gamper Rudolf, Katalog der mittelalterlichen Handschriften der Klöster Muri und Hermetschwil, Dietikon-Zürich 2005, S. 98-101.

Per gentile concessione di Urs Graf Verlag, Dietikon. Tutti i diritti sono riservati all'editore.
Titolo del codice: Pontificale Murense
Luogo di origine: Muri (?)
Datazione: 1508
Supporto materiale: Pergament
Dimensioni: 100 Blätter
Formato: 31 x 24 cm
Numerazione delle pagine: Alte Foliierung i-xxxiii [2-34]. xxxvii-xxxxvi [38-47]. xxxxviii-lxiii [49-64]. lxiiii-lxvii [69-72]; neuere Foliierung: I-II. 1-96. III-IV.
Composizione dei fascicoli: (IV+1)9 + 6 IV57 + (III+1)64 + II68 + III74 + 2 (IV+1)92 + II96. Der Binio Bl. 65-68 ist nachträglich eingefügt.
Disposizione della pagina: Stiftlinierung, Schriftraum 21,5-22 x 15-15,5; 20 Zeilen. Rubriziert.
Tipo di scrittura e mani: Gotische Minuskel von der Hand des Jerge Schenk, 65r-68v von anderer Hand.
Notazione musicale: Hufnagelnotation 2r, 3v auf einer, 43v, 76r und 78v auf 4 Linien.
Decorazione: 1-2zeilige, ab 72v auch 3-4zeilige rote und blaue Lombarden. 2r, 6r, 9r, 11v, 15v, 27r, 30r, 31v, 49r 4-6zeilige rote, grüne und blaue historisierte Initialen, die Buchstabenkörper mit vegetabilen Füllmotiven auf goldenem gepunztem Grund, auf den Rändern 2-3seitige Blattranken mit Blumen und Früchten in Rot, Rosa, Blau, Grün, Ocker, Hellgelb und Gold, teilweise an die Initialen anschliessend, 2r mit Vogel, Wiesel und wildem Mann, 6r mit Schelle und Wildtier, 9r mit menschlicher Figur, 11v mit Hase, 15v und 30r mit Vögeln, 27r mit Narr, 31v mit orgelspielendem Affen, 49r mit Hahn und Schnecke; im Binnenfeld der Initialen Deckfarbenmalerei: 2r Geburt Jesu, 6r Darbringung im Tempel, 9r Verkündigung an Maria, 11v Auferstehung Christi, 15v Taube des heiligen Geistes (von späterer Hand), 27r Johannes Bapt., 30r Geburt von Maria mit Jahrzahl 1508, 31v Martin. Ranken an den Blatträndern zum Teil beschnitten. In der Klerikerweihe am Rand kolorierte Federzeichnungen: 49r Buch mit Notenlinien (Antiphonar), 49v Superpellicium, Schere (zur Tonsur), 50r Weihwasserbehälter, Schlüssel, 51r und 51v Buch (Missale und Exorzismus), 52v Kerzenständer, Ampulla. 1v ganzseitige Miniatur (Stifterbild): im oberen Register Beweinung Christi mit Benediktinerabt, im unteren Register Wappen des Klosters Muri und des Abtes Johannes Feierabend mit Schriftband Ioannes Virabent divina providencia abbas monasterii Murensis, 1508.
Aggiunte: Wenige Korrekturen von zeitgenössischen Händen, z.B. 42r, 47v. Notizen und Ergänzungen von der Hand des Abtes Hieronymus Frey, 1564-1585 (29v, 56v, 58v, 59r, 61r, 62r, 68r, 70r, 72r).
Legatura: Mit braunem Leder bezogene Holzdeckel, 16./17. Jh. Streicheisenlinien, Einzelstempel. 2 nach vorn greifende Kantenschliessen, die untere beschädigt; auf den Messingbeschlägen Monogramm LH und menschlicher Kopf. Braun-weisse Kapitale. Gelber Schnitt. Spuren von Signakeln auf den Blättern 46, 55, 57, 59. Auf dem Rücken oben Titelschild abgerissen, unten Signaturschild Ms. Muri 3fol., zum Teil mit Bleistift ergänzt. Vorsatzblätter (I-II, III-IV) Papier.
Contenuto:
  • Ir-1r leer
  • 1v Miniatur, Stifterbild
  • 2r-34r Benedictiones festivales >Benedictiones festivales ad officium peragendas. Primo diaconus conversus ad populum extollens vocem exhortatur sic imponendo.< Humiliate vos ad benedictionem […]
    • >Benedictio in primo gallicantu.< Omnipotens deus qui incarnatione unigeniti sui […] , CBP 1643.
    • (2v) Weihnachten, CBP 321.
    • (3r) Stephanus, CBP 854; Johannes Ev., CBP 717.
    • (4r) Innocentes, CBP 1600; Circumcisio domini, CBP 1545.
    • (4v) Dominica Ia post nativitatem domini, CBP 1168.
    • (5r) Epiphanie, CBP 1017; Dominica Ia post epiphaniam, CBP 926.
    • (5v) Dominica IIa, CBP 1143; Conversio Pauli, CBP 940.
    • (6r) Purificatio, BMV CBP 1133; Dominica IIIa-VIa, CBP 1711, 2019, 855, 1005.
    • (7r) Septuagesima - Quadragesima, CBP 1584, 632, 1694, 117, 192.
    • (9r) Annuntiatio, BMV CBP 1053; Dominica IIa in quadragesima - Palmsonntag: CBP 1331, 39, 48, 1141, 180.
    • (11r) Cena domini, ähnlich CBP 233; Ostersamstag, CBP 879.
    • (11v) Ostern, CBP 292.
    • (12r) Feria IIa-IVa: CBP 1419, 620, 1154.
    • (13r) Osteroktav, CBP 679; Dominica Ia, CBP 1884.
    • (13v) Inventio crucis, ähnlich CBP 190; Dominica IIa-IVa: CBP 630, 1159, 1329.
    • (14v) Rogationes, CBP 1560.
    • (15r) Ascensio, CBP 281; Dominica post ascensionem, CBP 380.
    • (15v) Pfingsten, CBP 948; Feria IIa CBP 187.
    • (16r) Trinitas, CBP 919.
    • (16v) Corpus Christi, ähnlich CBP 322; Dominica Ia-XXIIIa post octavam Pentecosten: CBP 1110, 695, 1481, 1836, 1071, 540, ähnlich 2059, 741, 1299, 1101, 1899, 369, 1618, 582, 929, 1936, 911, 546, 1835, 927, 696, 1474, 1366.
    • (24r) Benedictio dominicalis; CBP 351.
    • (24v) Dominica Ia-IVa in adventu: CBP 1544, 1307, 1722, 1200.
    • (25v) >Benedictio in cottidianis diebus< CBP 663, 1433.
    • (26r)
      • >Benedictio in tempore belli< CBP 1856;
      • >Benedictio ad pluviam postuandam< CBP 1431.
    • (26v)
      • >Benedictio ad serenitatem postulandam< CBP 1475;
      • >Benedictio de ieiunio< CBP 1576.
    • (27r) Johannes Bapt. CBP 637.
    • (27v) Petrus und Paulus, CBP 193; >In festo visitacionis beate Marie virginis< Deus euius matris humilitas […]
    • (28r) Maria Magdalena, CBP 793.
    • (28v) Christophorus, CBP 1462; >Benedictio in die sancte Anne< Omnipotens deus qui beate Anne sterilitate […]
    • (29r) Laurentius, CBP 2027; Assumptio, BMV CBP 1053.
    • (29v) Decollatio Johannis, CBP 1194.
    • (30r) Nativitas, BMV CBP 874; Angeli, CBP 779.
    • (30v) Dedicatio ecclesiae, CBP 1680; Exaltatio crucis, CBP 1105.
    • (31r) Allerheiligen, CBP 1652; Martin, CBP 583.
    • (31v) Andreas, CBP 629; Commune sanctorum: Apostel, CBP 1203.
    • (32r) >De uno evangelista benedictio< Deus qui inter quatuor paradisi flumina […]
    • (32v) >Benedictio de pluribus apostolis< CBP 1172; Märtyrer, CBP 57, 153; Bekenner, CBP 1733, 1968; Jungfrauen, CBP 175, 1742.
  • 34v-37v Benedictiones indumentorum pontificalium >Orationes dicende dum abbas pontificalia induit< In induitione caligarum. [C]alcia me domine me caligas iocunditatis […]
  • 38r-47v Benedicitiones diversae >Benedictio crucis< Rogamus te domine sancte pater omnipotens eterne deus ut digneris benedicere hoc lignum crucis […] Andrieu, Bd. 3, lib. 2, XII, 3, 4, 2, 6.
    • (39v) >Benedictio bacculi [sic] < Andrieu, Bd. 3, lib. 1, XIV, 39; >Benedictio annuli [sic] < Andrieu, Bd. 3, lib. 1, XIV, 41.
    • (39v) >Prefatio in consumatione [sic] capsarum< PRG XL, 111, 112, 115.
    • (41r) >Prefatio ciborii< Andrieu, Bd. 3, lib. 2, XIX, 1, 2.
    • (42r) >Benedictio ad signum ecclesie< PRG LI, 5, 10, 15.
    • (44v)
      • >Benedictio vexilli< Franz, Benediktionen, Bd. 2, S. 296 [3];
      • >Benedictio putei< PRG CCXXXI, 1.
    • (45r)
      • >Benedictio uve vel fabe< PRG CCXXVI;
      • >Benedictio ad omnia quecumque volueris< PRG CCXIX.
    • (45v)
      • >Benedictio ad fruges novas< PRG CCXXIII;
      • >Benedictio panis< PRG CCXXIV;
      • >Benedictio nove domus< Franz, Benediktionen, Bd. 1, S. 608 [I, 3].
    • (46r) >Benedictio pathene< PRG XL, 88-91.
    • (46v) >Benedictio calicis< PRG XL, 92-95.
  • 48r-v leer.
  • 49r-54r Ad ordinandum clericos
    • >Ad ordinandum clericos et seu ad conferendum ordines minores abbas eisdem coram eo constitutis scilicet ordinandis incipit< Adiutorium nostrum in nomine domini […]
    • >Tradendo eis antiphonarium< Vide ut quod ore cantes corde credas […]
    • Dilectissimi fratres dominum nostrum Ihesum Christum pro hoc famulo suo qui ad deponendam comam capitis sui […]
    • Andrieu, Bd. 1, I.
    • (50r) Hostiarius.
    • (50v) Lector.
    • (51v) Exorcista.
    • (52r) Acolita, Andrieu, Bd. 1, IV-VII.
  • 54r-59r Benedictiones indumentorum seu ornamentorum ecclesiasticorum
    • >Officio completo continuatur missa< Praefacio eukaristalis id est vasculi […]
    • Dilectissimi ut deus omnipotens hoc vasculum corporis filii tui […]
    • PRG XL, 86, 87.
    • (54v) >Benedictio ampullarum< ähnlich PRG XL, 95.
    • (55r) >De benedictione sacerdotalium indumentorum< ähnlich PRG XL, 79, 81.
    • (56r) >Deinde benedictione mapparum […] sacri altaris< Andrieu Bd. 3, lib. 2, X.
    • (56v) >Specialis benedictio cuiuslibet indumenti< Andrieu, Bd. 3, lib. 2, IX, 5.
    • (57r) >Benedictio super amictum humerale< Andrieu, Bd. 2, S. 451, Zeile 23-25; >Super albam benedictio< Andrieu, Bd. 3, lib. 2, IX, 2.
    • (57v)
      • >Super cingulum< Omnipotens sempiterne deus qui Aaron […]
      • >Benedictio manipuli<
      • >Benedictio stolarum<
      • >Benedictio casule<
      Andrieu, Bd. 2, S. 451, Zeile 26-38.
    • (58v) >De benedictione corporalium< Andrieu Bd. 3, lib. 2, XI.
  • 59r-72r Ordo ad faciendum monachum et monialem >Ad induendum novum monachum ad benedictionem cuculle< Deus eternorum bonorum fidelissime promissor […] PRG XXVIII, 2 und I, 2; Andrieu, Bd. 1, XVI, 8, 5, 6.
    • (61v) Professformel: Ego frater .N. promitto stabilitatem et conversionem morum meorum et obedienciam secundum regulam sancti Benedicti coram deo et sanctis eius in hoc cenobio quod est constructum in honore sancti Martini in presencia domini .N. abbatis […]
    • (62r) Deus indulgentie pater […] Andrieu, Bd. 1, XVI, 2-4.
    • (63r) >Ad induendam novam munialem [sic] ad benedictionem cuculle< Deus eternorum bonorum fidelissime promissor […] ähnlich PRG XX, 6 und I, 2; Andrieu, Bd. 1, XVI, 8, 5;
    • (64v) bricht auf 64v ab, Fortsetzung auf 69r.
    • (65r-68v) Einschub von anderer Hand >Ordo ad induendam novam monialem iuxta regulam sancti Benedicti< Post offertorium ducatur nova monialis ad altare portans candelam accensam in manibus …–… Ducatur ad suum locum choro canente. Congaudete mecum et congratulamini. Sacerdos in missa procedit.
    • (69r) Fortsetzung von 64v.
    • (69v) Professformel Ich schwester .N. geloben statigkeit und wesen myner sitten und gehorsami nach der regel mynes herren sant Benedicten vor got und sinen heiligen in disem gotzhuß das gestiftet und gewicht ist in der ere unser frowen oder des ald dero die patroni da ze dem goczhuß sind in gegenwürtigkeit mynes geistlichenn herren und vatters her .N. abbtes.
    • (70r) Deus indulgentie pater […] Andrieu, Bd. 1, XVI, 2-4.
    • (71v) Finita collecta tune asperget et turificet eas de post facit eas abbas surgere et compleat officium suum. >Oratio< Omnipotens sempiterne deus qui artam et angustam ius[s]isti arripere viam […]
  • 72v-87v Reconciliatio ecclesiae et cimiterii >De ecclesie et cimiterii reconciliatione< Ecclesie et cimiterii reconciliatio omni die fieri potest […] Andrieu, Bd. 1, XVII, 15; Bd. 3, lib. 2, VI, 7-27.
    • (73r) Omnipotens et misericors deus qui sacerdotibus tuis tantam pre ceteris gratiam contulisti […] Andrieu, Bd. 1, XVII, 15; Bd. 3, lib. 2, VI, 7-27.
    • (82v) >De reconciliatione cimiterii per se sine ecclesie reconciliatione< Quando cimiterium benedictum violatum seu pollutum separatum sit ab ecclesia […] Andrieu Bd. 3, lib. 2, VII, 1-8.
    • (85r) Litanei. Kyrieeleison […] bemerkenswert: Pelagius, Magnus, Otmar, Fridolin; Quiteria, Verena.
  • 87v-90v De celebratione missae >De mitra< Mitra aurifrigiata non utitur ecclesia romana ab adventu domini usque ad festum nativitatis domini […]
    • (88r) >De baculo pastorali< Abbas in suo monasterio et ecclesiis sibi subiectis tamen baculo pastorali uti debet […]
    • (88v)
      • >De benedictione pontificali< Abbas benedictionem dare potest omni die dominica cum summe misse interfuerit […]
      • >De ministrantibus in solemni celebratione missarum< Abbati solemniter celebraturo hos ministros adesse oportet […]
    • (89r) >De officio capellani ad mitram deservientis< Quandocumque abbas sive in missa seu alio officio divino […] mitra utitur habere debet capellanum suppellicio indutum […]
    • (90r) >De officio capellani ad mitram deservientis in solennitatibus vesperarum< Capellanus qui ad mitram deservire habet […]
    • (90v) Hebräisches Kolophon, siehe Provenienz der Handschrift.
  • 91r-v leer.
  • 92r-96r Register.
  • 96v Interrogatio episcopi et abbatis >Examen reverendi patri domini episcopi sive interrogationes< Vis tuum sanctum propositum et sancti Benedicti regulam observare […] Gelübde: Volo. Et ego N nunc ordinandus abbas subiectionem et reverentiam a sanctis patribus constitutam secundum preceptum et regulam sancti Benedicti sancte Maguntinensis sedis archiepiscopo suisque catholicis successoribus perpetuo me exhibiturum promitto […] Auf der untersten Zeile hebräisches Kolophon, siehe Provenienz der Handschrift.
  • IIIr-IVr leer.
Origine del manoscritto: Muri (?)
Provenienza del manoscritto: 96v Schreibervermerk [vgl. Pdf] [= Jerge Schenk schriber], 90v nur die Initialen [vgl. Pdf]. Von seiner Hand auch Sarnen, Cod. membr. 44 und Zürich, Zentralbibliothek Ms. C 180. Im Stifterbild und in der Initiale 30r auf 1508 datiert. Nach dem Stifterbild für Johannes Feierabend, Abt des Klosters Muri 1500-1508, bestimmt, dem Papst Julius II. 1507 die Pontifikalien verliehen hatte; Helvetia Sacra III, 1, 2, S. 931. Die von Schönherr postulierte Zuweisung der Miniaturen und historisierten Initialen an Niklaus Bertschi wird von Holenstein abgelehnt.
Acquisizione del manoscritto: Abt Johannes Feierabend, siehe Herkunft; Abt Hieronymus Frey, siehe Korrekturen und Nachträge. In den Handschriftenverzeichnissen des Klosters Muri von 1744 und 1790 aufgeführt. Im vorderen Spiegel Exlibris des Klosters Muri (Wegmann 5120). 3r, 76r, 96v Stempel Kantonsbibliothek Aargau, 19.- 20.Jh.
Bibliografia:
  • Schönherr, Handschriften, Bd. 1, Nr. 12;
  • Schönherr, Liturgiegeschichtliches, S. 38-41 mit Abb.;
  • Alfons Schönherr, Ein Meisterwerk spätmittelalterlicher Buchmalerei in der Aargauischen Kantonsbibliothek, in: Aargauer Volksblatt 1954, Sept. 4;
  • Bruckner, Scriptoria 7, S. 86 und Taf. 54;
  • Josef Holenstein, Zur Forschung über den Buchmaler Niklaus Bertschi von Rorschach, in: Zeitschrift für schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte 16 (1956), S. 86, Taf. 42;
  • Amschwand, Bibliotheksgeschichte, S. 164;
  • Strebel, Muri, S. 145;
  • CMD-CH 1, Nr. 4.