Bern, Burgerbibliothek, Cod. 87
Creative Commons License

Homburger, Otto: Die illustrierten Handschriften der Burgerbibliothek Bern, Bd. 2 (Bern, um 1960) [unpubliziertes Typoskript]. Redigiert von Florian Mittenhuber, Juli 2014.

Manuscript title: Pseudo-Boethius: Geometria I; Excerpta Agrimensorum Romanorum.
Place of origin: Frankreich: Luxeuil
Date of origin: 13./15.–26. Juni 1004. Subscriptio mit Datum (f. 17v): Ego Constantius peccator et indignus sacerdos sancti Petri Luxoviensis coenobii scripsi ad serviendum ei hos libros Boetii de Geometria diebus tantum XI infra Idus Junii et VI. Kalendas Julii anno MIIII ab incarnatione Domini conversionis autem nostrae II. praecepto pii patris Milonis. Sit ergo utenti gratia, scriptori venia, fraudatori anathema.
Support: Pergament mit Löchern und Fehlstellen.
Extent: 18 Blätter, dazu ein eingeklebtes originales Blatt 9 x 16 cm (f. 14a).
Format: 35,5–37 x 28,5 cm
Foliation: Moderne Foliierung: 118, jeweils auf dem recto und verso.
Collation: IV8 + V18. Zwei Lagen, ein Quaternio, ein Quinio; keine Lagensignaturen.
Condition: Rücken restauriert Sept. 2000 (Vermerk im hinteren Spiegel).
Page layout: Einspaltig, Schriftspiegel 29 x 20,5 cm, 42 Zeilen, Blindlinierung, Punktierung am Rand.
Writing and hands: Der Codex ist mit schwarzer Tinte in einer festen, niederen, ziemlich fortgeschrittenen karolingischen Minuskel geschrieben.
Als Schreiber nennt sich Constantius, Priester in Luxeuil (f. 17v, s. oben Entstehungszeit); er ist bekannt durch ein umfangreiches Gedicht, in dem Gudinus vom Kummer Kaiser Heinrichs II. um den dahingeschiedenen Scholasticus des Klosters berichtet.
Decoration: Schwarze Überschriften und Initialen (ein- bis dreizeilig, auf f. 16r einige gespalten); an den verschiedentlich leer gelassenen Stellen (1v, 3v etc.) sollten möglicherweise rote Buchstaben eingefügt werden. Zahlreiche federgezeichnete geometrische Schemata zur Textillustration, teilweise mit Beischriften versehen (zu den einzelnen Figuren s. unten Inhalt).
Additions: 1r Titelnotiz Geometria Boethii, darunter (von M. Wilds Hand ?) Descripta anno 1004; in der Mitte schwarzer Rundstempel Bibliotheca Bernensis, 42 mm (um 1700), oben rechts Ms. 87.
1v2r oben Federproben (14./15. Jh.): LXXXXVIIII liberos hic abente.
1v, 5r, 7v, 14r, 15r, 16v Ergänzungen, Zwischentitel und Randbemerkungen von zwei verschiedenen Händen des 16./17. Jh.
Binding: Bern, um 1700. Mit Papier überzogene Pappdeckel (38,5 x 28,5 cm), Rücken aus hellem Pergament. Buchblock auf 5 Hanfbünde geheftet, ohne Kapitalen. Rückentitel verblasst, unten modernes Signaturschild Cod. 87. Je 2 Vorsatz- und Nachsatzblätter (AB bzw. YZ) mit Berner Wasserzeichen, die äusseren jeweils als Umläufe zu den doppelten Spiegelblättern.
Contents:
  • 1. Pseudo-Boethius: Geometria I.
    Editionen:
    • PL: Migne, Jacques-Paul (Hg.): Boetii, Ennodii Felicis, Trifolii presbyteri, Hormisdae papae, Elpidis Uxoris Boetii opera omnia. (Paris 1847) [= Patrologiae cursus completus ... Series Latina Bd. 63].
    • Lachmann, Karl [et al.]: Die Schriften der Römischen Feldmesser. Bd. 1. Berlin 1848.
    • Bubnov, Nicolaus: Gerberti opera mathematica. Berlin 1899.
    • Thulin, Carl: Zur Überlieferungsgeschichte des Corpus agrimensorum: Exzerptenhandschriften und Kompendien. In: Göteborgs Kungl. Vetenskaps- och Vitterhets-Samhälles handlingar, Ser. 4, Nr. 14 (1911).
    • Folkerts, Menso: „Boethius“ Geometrie II: ein mathematisches Lehrbuch des Mittelalters. Wiesbaden 1970.
    • Folkerts, Menso: Die Altercatio in der Geometrie I des Pseudo-Boethius: ein Beitrag zur Geometrie im mittelalterlichen Quadrivium. In: Keil, Gundolf (Hg.): Fachprosa-Studien. Berlin 1982, S. 84–114.
    1v8v Pseudo-Boethius: Geometria I, libri I–V.
    • (1v3r) Liber I. Incipiun[t libr]i Anicii Manlii Severini Boetii artis geometriae et arithmeticae numero V ab Euclide translati de greco in latinum. Regula artis geometriae, quae est fons sensuum et origo dictionum. (Geometria est disciplina magni)tudinis immobilis quod per saecula longa constaret. Utilitas geometriae triplex est in brevi percipiet. Divus Julius Caesar, vir acerrimus (2r) quia ultra limites finitimos clauditur. De controversiis. Controversiarum materiae sunt duae De Positione terminorum (2v) De allubione De subsiccivis agris (3r) hominem artificem oportebit. Nomina agrimensorum. Igini Constantini iussu. Nomina lapidum finalium et arcarum positiones. Orthogonus rectus Masuleus. Arca finalis. Cippus. Kalafiones. – Figuren zum ager extraclusus bzw. subsiccivus (2rv) sowie zahlreiche kleine Figuren zu den Namen der Grenzsteine (3r).
      PL 63, 1352D–1358A; Lachmann 1848, S. 393,1–17; 393,18–395,20; 395,21–398,15; 398,17–403,17; 403,18–404,5; 404,14–406,25; vgl. Bubnov 1899, S. 182–183; Thulin 1911, S. 32.
    • (3rv) Liber I (Capitula). Incipiunt capitula libri huius. Tu qui vis perfectus esse geometricus …–… Nam qui ignorant regulam huius artis multa opponunt falsa pro veris. Explicit.
      PL 63, 1358A–C; Bubnov 1899, S. 183–184; Thulin 1911, S. 32.
    • (3v) Liber II (Dialogus). Incipit liber Anicii Manlii Severini Boetii geometricorum II ab Euclide translatus. D[idaskalos]: [Q]uomodo inventa est geometria? …–… descriptio, demonstratio et conclusio.
      PL 63, 1358C–1359B; vgl. Bubnov 1899, S. 185; Thulin 1911, S. 33.
    • (3v4v) Liber II. [R]estat autem nobis profundissimam quamdam tradere disciplinam (4v) De paribus et imparibus numeris rubrica. [D]escriptio autem …–… Si igitur duo prima latera praepositae formulae, quae faciunt angulum ab uno ad decem … [Schluss fehlt; Vermerk von einer Hand des 16. Jh. Caret fine].
      PL 63, 1359B–1363A; vgl. Bubnov 1899, S. 185; Thulin 1911, S. 33.
    • (5r6v) Liber III. (Incipit liber primus Geometriae Euclidis a Boetio in latinum translatae … De mensura … altitudine latitudine animoque finitur.) [P]rincipium (autem) mensurae punctum vocatur convenienti poterit. Omne paralellogrammum rectiangulum (5v) possessores. [Aequales] circuli sunt invicem sunt aequales. Figura intra figuram subiunguntur. De trianguli ratione et linearum. Ad datum punctum collocare. Duabus inaequalibus rectis lineis abscidere. Si duo triangula (6r) lateribus continetur. Explicit ratio angulorum. Si sint duae rectae lineae …–… (6v) aequum conlocare quadratum. Explicit liber III. – Zahlreiche kleine, teils mit Beischriften versehene Figuren.
      Folkerts 1970, S. 176–204; Lachmann 1848, S. 377,2–379,23; 385,21–386,6; 387,24–388,19; 391,18–26; 389,2–7; 380,19–20; 381,9–10; 381,22–385,19; 386,3–387,22; vgl. Bubnov 1899, S. 186; Thulin 1911, S. 33–34.
    • (6v7r) Liber IV. Incipit liber IIII Anicii Manlii Severini Boetii ab Euclide translatus. [S]i in circulo ab aeterno creatore formata. Ex adverso sibimet anguli constituti dato rectilineo angulo unus quis suas intus circulo oportet accipere portiones. Intra datum circulum datae rectae lineae (7r) atque alternatim portionibus suis terminum facientes. – Zahlreiche kleine, teils mit Beischriften versehene Figuren.
      Folkerts 1970, S. 204–210; Lachmann 1848, S. 388,20–389,20; 390,20–391,16; 391,24–392,17; vgl. Bubnov 1899, S. 187; Thulin 1911, S. 34–35.
    • (7rv) Liber V. Ad dato puncto duas rectas lineas ducere loco cedere vel fundo oportere. Nam extremitatem genera sunt II limitum rectarum ripaeve non confirmant. De interna ratione et non recipiendis limitibus. Sunt et medii termini usque in planum descendat [et sibi defendat]. Si duo circuli ab exteriore se parte contingant (7v) Quadrilaterum figurarum, quae circulis ambiuntur. Stadius habet passus CXXV. VIII stadia miliarium faciunt. Centuria habet in se iugera CC. – Zahlreiche kleine, teils mit Beischriften versehene Figuren.
      Folkerts 1970, S. 210–214 [ohne den Schluss]; Lachmann 1848, S. 408,3–9; 408,10–409,17; 409,18–410,7, 389,28–390,20; vgl. Bubnov 1899, S. 187–188; Thulin 1911, S. 35–36.
    • (7v8v) Liber V (altercatio). Incipit altercatio duorum geometricorum de figuris numeris et mensuris. Quoniam diversae formae agrorum in conclusione extremitas. Explicit Anicii Manlii Severini Boetii liber V artis geometriae de greco in latinum translatus ab Euclide peritissimo geometrico. Hi namque libri continent numerorum causas et divisiones circulorum et omnium figurarum rationes, extremitatum et summitatum genera, angulorum et mensurarum expositiones. – Zeichnung zum vorletzten Absatz.
      Folkerts 1982, S. 105–113; Lachmann 1848, S. 410,8–412,21 [nur der Schluss]; vgl. Bubnov 1899, S. 188; Thulin 1911, S. 36.
  • 2. Excerpta Agrimensorum Romanorum.
    Editionen:
    • PL: Migne, Jacques-Paul (Hg.): Sancti Isidori Hispalensis episcopi opera omnia. (Paris 1850) [= Patrologiae cursus completus ... Series Latina Bd. 82].
    • PL: Migne, Jacques-Paul (Hg.): Magni Aurelii Cassiodori senatoris, viri patricii, consularis, et Vivariensis abbatis opera omnia ... (Paris 1848) [= Patrologiae cursus completus ... Series Latina Bd. 70].
    • Lachmann, Karl [et al.]: Die Schriften der Römischen Feldmesser. Bd. 1. Berlin 1848.
    • Bubnov, Nicolaus: Gerberti opera mathematica. Berlin 1899.
    • Thulin, Carl: Zur Überlieferungsgeschichte des Corpus agrimensorum: Exzerptenhandschriften und Kompendien. In: Göteborgs Kungl. Vetenskaps- och Vitterhets-Samhälles handlingar, Ser. 4, Nr. 14 (1911).
    • Mynors, Roger A. B.: Cassiodori senatoris institutiones. 2. Auflage. Oxford 1961.
    • Folkerts, Menso: „Boethius“ Geometrie II: ein mathematisches Lehrbuch des Mittelalters. Wiesbaden 1970.
    8v17v Excerpta Agrimensorum Romanorum.
    • (8v9r) Isidorus: Etym. 3,10–14. Geometriae disciplina primum ab Aegyptiis reperta dicitur, quod inundante Nilo et omnium possessionibus limo obductis …–… multiplicata tantundem faciunt. – Einige kleine Figuren.
      PL 82, 161B–163A; Bubnov 1899, S. 477; vgl. Thulin 1911, S. 9.
    • (9rv) Cassiodorus: Institutiones II,6. Pseudo-Boethius: Geometria I, lib. III. [N]unc ad geometriam veniamus, quae est descriptio contemplativa formarum quod per secula longa custodit. Gnomon autem parallelogrammi …–… extremorum mediis intermissis.
      PL 70, 1212D–1216A; Mynors 1961, S. 150–151, 171–172; Folkerts 1970, S. 185, 189–191; vgl. Bubnov 1899, S. 477; Thulin 1911, S. 9–10.
    • (9v) De iugeribus metiundis. De iugeribus. Castrensis iugerus quadratus …–… perticas LII.
      Lachmann 1848, S. 354,1–9; vgl. Bubnov 1899, S. 477; vgl. Thulin 1911, S. 10.
    • (9v10r) Liber podismi. [P]odismi mensurarum genera sunt tria …–… Ut quaeramus singulas praecisuras. – Einige geometrische Figuren.
      Lachmann 1848, S. 295,16–296,3; 297,1–301,14 sowie Fig. 213–219; Bubnov 1899, S. 510–516; vgl. Thulin 1911, S. 10.
    • (10r12v) Epaphroditus et Vitruvius Rufus: Excerpta geometrica. Trigoni ortogoni cathetus …–… Deme hypotenusam, erit diametron circuli. Centuriarum quadrarum deformatio Pertica habet pedes XII, digitorum XVIII. – Zahlreiche, teils mit Beischriften versehene Figuren.
      Bubnov 1899, S. 518–549; vgl. Thulin 1911, S. 10.
    • (12v) Caecilius <Balbus>: Ad Celsum expositio et ratio omnium mensurarum. Mensura [est] complurium et inter se aequalium …–… miliarius habet mille passus, [milia] pedum V, stadia VIII.
      Lachmann 1848, S. 94,13–95,10; vgl. Bubnov 1899, S. 477; Thulin 1911, S. 10.
    • (12v) Isidorus: Etym. 15,15. De mensuris. Mensura est quicquid pondere capacitate longitudine latitudine altitudine animoque finitur.
      PL82, 555B; Lachmann 1848, S. 367,9–10; vgl. Bubnov 1899, S. 477; Thulin 1911, S. 10.
    • (12v) Caecilius <Balbus>: Ad Celsum expositio et ratio omnium mensurarum. Cuius genera sunt tria …–… quarum nomina supra insinuavimus.
      Ähnlich Lachmann 1848, S. 96,21–97,13; vgl. Bubnov 1899, S. 477; Thulin 1911, S. 10.
    • (12v13r) Isidorus: Etym. 15,15. Maiores itaque orbem …–… sed nomen mutare non potuerunt.
      PL82, 555B–556C; Lachmann 1848, S. 367,10–368,19; vgl. Bubnov 1899, S. 477; Thulin 1911, S. 10.
    • (13r) Fragmentum de octogono et hexagono. Si quis voluerit per unum latus octogonum designare …–… et facies octogonum. – Drei geometrische Zeichnungen. Bubnov 1899, S. 552–553; vgl. Thulin 1911, S. 10–11.
    • (13r) Isidorus: Etym. 15,13. De agris. Ager latine appellari dicitur …–… id est iugera ducenta.
      PL82, 553A–554B; Lachmann 1848, S. 368,19–370,1; vgl. Bubnov 1899, S. 478; Thulin 1911, S. 11.
    • (13r) Hyginus Gromaticus: De limitibus constituendis. De limitibus constituendis. Ab hoc exemplo antiqui mensuras agrorum …–… transversos appellaverunt. Omnis mensurae cuius quadratura strigas et scamna vocaverunt. – Zwei mit Beischriften versehene Figuren.
      Lachmann 1848, S. 167,3–17; 206,15–207,4 sowie Fig. 128–129; Thulin 1913, S. 132; 169–170 sowie Fig. 67–68; vgl. Bubnov 1899, S. 478; Thulin 1911, S. 11.
    • (13rv) De iugeribus metiundis. De iugeribus metiendis. Castrenses iugerus quadratus habet …–… quadratas perticas in hoc agro esse dicimus. – Einige geometrische Figuren.
      Lachmann 1848, S. 354,1–356,19 sowie Fig. 333–342; vgl. Bubnov 1899, S. 478; Thulin 1911, S. 11.
    • (13v) Liber coloniarum I. Nomina limitum. Limites orientales dicuntur decumani …–… limites solitarii, limites perpetui.
      Lachmann 1848, S. 247,21–249,28; vgl. Bubnov 1899, S. 478; Thulin 1911, S. 11.
    • (14r) Julius Frontinus: De agrorum qualitate. Julii Frontini de agrorum qualitate. Agrorum qualitates sunt tres …–… quia ultra limites finitima linea clauditur.
      Lachmann 1848, S. 1,1–8,9; Thulin 1913, S. 1–3; vgl. Bubnov 1899, S. 478; Thulin 1911, S. 11.
    • (14r15r) Agennius Urbicus: Commentum de agrorum qualitate. Aggeni Urbici. Suscepimus qualitates agrorum …–… transiri non potuit. Omnis agrimensor doctus nisi sacra fuerit praeceptione firmatus.
      Lachmann 1848, S. 1,6–7,30; 8,26–29; Thulin 1913, S. 51–58; vgl. Bubnov 1899, S. 478; Thulin 1911, S. 11.
    • (14arv) Cassiodorus: Expositio in Psalterium, Psalm. 96. Dicta Cassiodori. Intendamus schema terrae. Ipse enim orbis qui appellatur et circulus …–… intelligibilia tantum esse non dubium est.
      PL 70, 684C–685A; vgl. Bubnov 1899, S. 478; Thulin 1911, S. 11.
    • (15r) Hyginus Gromaticus: De limitibus constituendis. Limites autem appellati a limo …–… qui ad montes montanos appellaverunt.
      Lachmann 1848, S. 167,17–168,5; Thulin 1913, S. 132–133; vgl. Bubnov 1899, S. 478; Thulin 1911, S. 11.
    • (15r16v) Hyginus Gromaticus: De limitibus constituendis. (De limitibus) [M]ulti solis ortum et occasum comprehenderunt …–… disconvenit. Si vero in propinquo sint duo signa quae erit ordinata AC. Hos qui ad limites constituendos omni tempore convenit. – Zwei geometrische Skizzen und acht Zeichnungen betreffend Sonnenlauf und Schattenmessung: 1) Schema des Sonnenlaufes, dessen Anfang und Ende durch einen nimbierten Kopf dargestellt ist; in der Mitte ein steil ansteigender, von Bäumen bewachsener Berg, der auf seiner linken östlichen Seite im Strahlenkegel der aufgehenden Sonne liegt. 2) Geozentrisches Schema mit Horizont und Ekliptik; im Text sind die musikalischen Intervalle erwähnt. 3) Schema mit den fünf Himmelskreisen und dem diagonal verlaufenden Zodiakos. 4) Unfertige Kombination der beiden zuletzt wiedergegebenen Systeme. 5) Sonnenuhr. In der Mitte eines Kreises der Gnomon, von dem sich nach unten fächerförmig der Raum ausbreitet, den die Schattenlinie innerhalb von 12 Stunden durchmisst. 6) Verfahren zur Bestimmung der Ost-Westlinie mittels Schattenfänger (Skiotheron), dazu wird das Ordinatensystem gezeichnet (meridiano ordinatum, cardus, decumanus). 7) Andere Methode zur Bestimmung der Ost-Westlinie: Sie macht von drei ungleichen Schattenlängen (begrenzt durch C, D, E) Gebrauch, welche kurz nacheinander auf der Ebene (planitia) des Skiotheron angezeichnet werden. 8) Kombination von zwei Zeichnungen: eine Wiedergabe des Skiotheron mit drei Schattenlängen und ein Kreis, durch dessen Mittelpunkt die Linien oriens – occidens und septentrio – meridianus hindurchlaufen.
      Lachmann 1848, S. 182,8–14; 192,17–193,15; 182,14–191,11 sowie Fig. 172, 173, 159, 160, 162–164, 166; Thulin 1913, S. 146; 155–156; 146–154 sowie Fig. 111a, 112, 98a–104a, 106a; vgl. Bubnov 1899, S. 478; Thulin 1911, S. 11.
    • (16v) Pseudo-Boethius: Geometria I, lib. III. Incipiunt schemata. Super datam rectam lineam terminatam triangulum aequilaterum constituere. Sit data recta linea …–… quae est AG; quod oportebat facere. – Zwei geometrische Zeichnungen.
      Lachmann 1848, S. 380,2–381,21; vgl. Bubnov 1899, S. 478; Thulin 1911, S. 12; Folkerts 1970, S. 191–192 sowie 224 (Fig. 122–123).
    • (16v17v) Caecilius <Balbus>: Ad Celsum expositio et ratio omnium mensurarum. Genera lineamentorum. Gradus habet pedes II S. Passus habet pedes V …–… miliarius habet mille passus, [milia] pedum V, stadia VIII. Mensurae aguntur generibus tribus materias, et his similia. Bini rigores singulis spatiis sicut aeliciis et cornualis. Angulus autem omnis species quintum quod ex rectis. Circumferentium formarum aliquae et circumferenti semicirculo. Trilatera forma est ex tribus circumferentibus et duabus rectis. – Zahlreiche kleine Figuren; beachtenswert der aus einer architektonischen Fassung herausströmende Fluss, der die flexuosa linea veranschaulichen soll.
      Lachmann 1848, S. 95,5–10; 96,21–97,13; 98,11–103,11; 103,17–104,6; 104,13–105,12, 105,16–106,8 sowie Fig. 68–117; vgl. Bubnov 1899, S. 478; Thulin 1911, S. 12.
    • (17v) Subscriptio. Ego Constantius peccator … (s. oben Entstehungszeit).
  • 3. Censorinus: De Geometrica etc.
    Edition:
    • Hultsch, Friedrich: Censorini De die natali liber. Leipzig 1867.
    18r Censorinus: De Geometrica etc. [= Fragm. 5–8]. Ex libro Censorino de Geometrica. Geometrica est scientia digerendi figuras …–… et inter se paria sunt.
    Hultsch 1867, S. XII, 60–63.
  • 4. Ostertafel für die Jahre 1004–1025.
    Edition:
    • Steffens, Franz: Lateinische Palaeographie. 2. Auflage. Trier 1909.
    18r Ostertafel. B[issextilis] | M IIII. | II. | XXVI. | VI. | V. idus Aprilis | XVI. kalendas Aprilis | XXI …–… M XXV. | VIII. | XVIII. | IIII. | XVI. | XV kalendas Maii | XIIII kalendas Maii | XV.
    Steffens 1909, 70c [Text und Abbildung, unvollständig].
    18v Widmung. Werinharius episcopus dedit … , sonst leer (s. unten Provenienz).
Provenance of the manuscript: Offenbar noch zur Zeit des Bischofs Werner von Strassburg (1001–1028) ist das Buch dem Münster zu Strassburg geschenkt worden, denn es trägt auf f. 1v und 18v eine vermutlich im 14. Jh. geschriebene Widmung: Werinharius episcopus dedit sanctae Marie ecclesiae argentinensis; vgl. dazu die zeitgenössische Widmung (11. Jh.) in Cod. 88, f. 1v (Aratea), mit dem unser Codex im 16. Jh. zusammengebunden war: 1508 werden die beiden Handschriften von Jakob Wimpfeling zusammen als eines der Bücher Bischof Werners aufgeführt; vgl. Argentinensium Episcoporum Cathalogus ..., hier S. XXVII: Geometria ex greco in latinum a Boecio translata. Proprietates et dispositiones signorum celi. Etwas später hat Johannes Sichart die Handschrift für seine Ausgabe der Agrimensoren benutzt (vgl. Lehmann 1911, S. 182–183). Im 16. oder 17. Jh. wurde das nur zwei Lagen umfassende Faszikel wieder von Cod. 88 getrennt.
Acquisition of the manuscript: Obwohl der Namenszug von Jacques Bongars fehlt und die Handschrift in Hortins Katalog nicht eindeutig identifiziert werden kann, ist ein Vorbesitz von Bongars weitgehend gesichert – dies nicht zuletzt aufgrund der Tatsache, dass er die Scholien von Codex 88 eigenhändig exzerpiert hat (Cod. 492, f. 203r–205v). Durch die Schenkung von Jakob Graviseth 1632 in die Berner Bibliothek gelangt.
Kataloge
  • Hortin, Samuel: Clavis bibliothecae Bongarsianae MDCXXXIIII. Bern 1634 [= BBB Cod. A 5], S. 32: [Sign.] VI.1: [Boethius]: Iterum de Geometria, f[ol.] (unsichere Zuweisung).
  • Wild, Marquard: Catalogus Librorum Bibliothecae Civicae Bernensis MDCIIIC. Bern 1697 [= BBB Cod. A 4] f. 48v: 87. Boetii Geometria descripta anno 1004. f[ol.].
  • Engel, Samuel: Manuscripta A[nno] 1740. Bern 1740 [= BBB Mss.h.h. III 110], f. 14v: 87. Boethii geometria scripta a Constantio monacho anno 1004, s. 11°, m[embr.]; f. 39v: 87. Geometria Boethii scripta anno 1004 a Constantio monacho, s. 11°, m[embr.].
  • Sinner, Johann Rudolf: Catalogus codicum mss. bibliothecae Bernensis, Bd. 1. Bern 1760, S. 297–299.
  • Hagen, Hermann: Catalogus Codicum Bernensium. Bern 1875, S. 104–108.
  • Homburger, Otto: Die illustrierten Handschriften der Burgerbibliothek Bern, Bd. 2. Bern, um 1960 [unpubliziertes Typoskript].
Literatur zur Handschrift (Auswahl)
  • Bubnov, Nicolaus: Gerberti opera mathematica. Berlin 1899, hier S. XXII, 181–182, 470–476, 509, 517, 552.
  • Blume, Friedrich [et al.]: Die Schriften der Römischen Feldmesser. Bd. 2. Berlin 1852, hier S. 69-70.
  • Folkerts, Menso: „Boethius“ Geometrie II: ein mathematisches Lehrbuch des Mittelalters. Wiesbaden 1970, hier S. 33, 59, 95, 175.
  • Folkerts, Menso: Die Altercatio in der Geometrie I des Pseudo-Boethius: ein Beitrag zur Geometrie im mittelalterlichen Quadrivium. In: Keil, Gundolf (Hg.): Fachprosa-Studien. Berlin 1982, S. 84–114, hier S. 88, 97, 104.
  • Scarpatetti, Beat Matthias von: Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz in lateinischer Schrift vom Anfang des Mittelalters bis 1550. Bd. 2: Die Handschriften der Bibliotheken Bern – Porrentruy. Dietikon–Zürich 1983, Textbd. S. 27., Tafelbd. S. 12.
  • Thulin, Carl: Corpus agrimensorum Romanorum. Leipzig 1913, hier S. III–IV.
  • Thulin, Carl: Zur Überlieferungsgeschichte des Corpus agrimensorum: Exzerptenhandschriften und Kompendien. In: Göteborgs Kungl. Vetenskaps- och Vitterhets-Samhälles handlingar, Ser. 4, Nr. 14 (1911), hier S. 8–13.
Literatur (Auswahl):
  • Delisle, Léopold: Notice sur un manuscrit de l'abbaye de Luxeuil. In: Notices et extraits des manuscrits de la Bibliothèque nationale et autres bibliothèques. Bd. 31,2. Paris 1886, hier S. 164.
  • Delisle, Léopold: Le cabinet des manuscrits de la bibliothèque nationale, Bd. 2. Paris 1874, hier S. 380.
  • Folkerts, Menso: The development of mathematics in medieval Europe: the Arabs, Euclid, Regiomontanus. Aldershot 2006, hier III, 31–33.
  • Gustafsson, Fridolf: De codicibus Boetii de institutione arithmetica librorum Bernensibus. In: Acta societatis scientiarum Fennicae 11 (1880), S. 344.
  • Krämer, Sigrid: Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters. Bd. 2. Köln – Zyfflich. München 1989, hier S. 743.
  • Lehmann, Paul: Johannes Sichardus und die von ihm benutzten Bibliotheken und Handschriften. In: Quellen und Untersuchungen zur lateinischen Philologie des Mittelalters. München 1911, hier S. 181–183.
  • Lesne, Emile: Les livres. Scriptoria et Bibliothèques du commencement du 8e à la fin du 11e siècle. Lille 1938, hier S. 118, 704.
  • Manitius, Max: Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters. 1. Teil: Von Justinian bis zur Mitte des zehnten Jahrhunderts [= HdAW 9,2,1]. München 1911, hier S. 26, 28.
  • Munk Olsen, Birger: The production of the classics in the eleventh and twelfth centuries. In: Chavannes-Mazel, Claudine (Hg.): Medieval Manuscripts of the Latin Classics: Production and Use. Los Altos Hills (CA) 1996, S. 1–17, hier S. 5, 11.
  • Munk Olsen, Birger: L’étude des auteurs classiques latins aux 11e et 12e siècles. Bd. 3,1. Paris 1989, hier S. 148, 250.
  • Reynolds, Leighton Durham [et al.]: Texts and transmission: a survey of Latin classics. Oxford 1983, hier S. 50.
  • Thulin, Carl: Die Handschriften des Corpus agrimensorum Romanorum. Berlin 1911.
  • Wattenbach, Wilhelm: Deutschlands Geschichtsquellen im Mittelalter. Bd. 1. 7. Auflage. Stuttgart/Berlin 1904, hier S. 355, S. 447.
Externe Ressourcen: