Bern, Burgerbibliothek, Cod. 344
Creative Commons License

Redigiert von Pierre Chambert-Protat und Florian Mittenhuber, Februar 2014.

Handschriftentitel: Florus Lugdunensis: Sententiae epistolarum beati Pauli apostoli a sancto Hieronimo presbitero, denique a beato papa Gregorio expositae.
Entstehungsort: Frankreich: wahrscheinlich Auxerre, oder teilweise dort ausgebildete Schreiber (Bischoff 1998).
Entstehungszeit: Ende 9./ Anfang 10. Jh. (Bischoff 1998).
Beschreibstoff: Pergament unterschiedlicher Dicke mit zahlreichen Löchern.
Umfang: 143 Blatt
Format: 24,5 x 22,5 cm
Seitennummerierung: Moderne Bleistiftfoliierung 20. Jh.: 1–143, jeweils auf dem recto oben rechts.
Lagenstruktur: 7 IV56 + V66 + 2 IV82 + (IV-1)89 + IV97 + (IV-1)104 + IV112 + (IV-1)119 + 3 IV143. 18 Lagen, alles Quaternionen, mit Ausnahme von Lage 8 (Quinio). Nach f. 88, f. 104 und f. 119 fehlt jeweils 1 Blatt (vermutlich bei der Anlage herausgeschnitten). – Auf dem verso des letzten Blattes von Lage 1–5, 7–12, 14, 16 und 17 römische Lagensignaturen.
Zustand: Alte Schäden im Pergament; untere Hälfte von f. 143 weggeschnitten.
Seiteneinrichtung: Einspaltig, Schriftspiegel 16,5–19 x 15,5–17 cm; 28–31 Zeilen; Blindlinierung; Punktierung am Rand.
Schrift und Hände: Karolingische Minuskel: „eine typische Auxerre-Schrift“ (Bischoff 1998); Uncialis und Rustica für Titel sowie Incipit- und Explicitzeilen. – Mehrere Schreiber, sehr unterschliedliche Hände.
Buchschmuck: Einfache, ein- bis dreizeilige (f. 2v fünfzeilige) Initialen in der Tintenfarbe.
Spätere Ergänzungen: Gleichzeitige oder wenig spätere Marginalien, v.a. f. 328; im zweiten Teil längere Exzerpte in Tironischen Noten (f. 89r, 90v, 104v, 119v etc.). – f. 1r Federprobe 11. Jh.: Collaudabunt multi sapienciam … (Sir. 39,12)

1r oben alte Signatur 12 (oder IZ = griech. Zahlzeichen für 17?); am rechten Rand Werktitel Sententiae epistolarum beati Pauli apostoli a sancto Hieronymo presbytero expositae et ex opusculis eius iuxta earundem epistolarum ordinem decerptae (17. Jh.), darunter Eintrag MS 344. – f. 1r, Schwarzer Rundstempel Bibliotheca Bernensis, 28 mm.
Einband: Mit hellem Pergament überzogene Pappdeckel (26 x 23 cm), um 1700; Buchblock auf 3 doppelte Hanfbünde geheftet, blaugrün-weiss umstochene Kapitalen. Rückentitel verblasst, unten modernes Signaturschild Cod. 344. Je 2 Vorsatz- und Nachsatzblätter vorne und hinten als Umläufe zu den doppelten Spiegelblättern (III bzw. IIIIV), mit grossem WZ Berner Wappen gekrönt, ohne Monogramm.
Inhaltsangabe:
  • 1. Florus Lugdunensis: Sententiae epistolarum beati Pauli apostoli a sancto Hieronimo presbitero expositae
    Edition: keine.
    Literatur: Fransen, Paul-Irénée: Description de la collection hiéronymienne de Florus de Lyon sur l’Apôtre, in: Revue bénédictine 94 (1984), S. 195–228.
    • (1r) Bibliotheksvermerke und Federprobe, sonst leer
    • (1v77r) Florus Lugdunensis: Sententiae epistolarum beati Pauli apostoli a sancto Hieronimo presbitero expositae.
      • (1v18r) Ad Romanos. >Sententiae epistolarum beati Pauli apostoli a sancto Hieronymo presbitero expositae et ex opusculis eius iuxta earundem epistolarum ordinem decerptae.< – Vgl. Fransen (1984), S. 197–204.
        • (1v2v) Capitula. >Capitula epistolae ad Romanos.< I. Gratia vobis et pax a deo patre nostro et domine Ihesu Christo. …–… LXV. Dominus autem pacis conterat satanan sub pedibus vestris velociter. Explicit.
        • (2v18r) Textus. >Ad Damasum de filio frugi et luxorioso.< Paulus ad ecclesias scribens …–… sub pedibus vestris velociter.
      • (18r42v) Ad Corinthios I. – Vgl. Fransen (1984), S. 204–211.
        • (18r19v) Capitula. >Capitula epistolae ad Corinthios primae.< I. Quia in omnibus divites facti estis in illo. …–… LXXVIII. Si quis non amat Dominum nostrum Ihesum Christum, sit anathema : maranatha.
        • (19v42v) Textus. >Commentariorum in Esaia libro septimo decimo.< Epistola quam scribit …–… quem venisse iam constet.
      • (42v48r) Ad Corinthios II. – Vgl. Fransen (1984), S. 211–213.
        • (42v43r) Capitula. >Capitula epistolae ad Corinthios secundae.< I. Et quis est qui me letificet nisi qui constristatur ex me. …–… XXIII. Item de eodem.
        • (43r48r) Textus. >In commentariis Ecclesiasticis. Cum de eo quod illic scriptum est : < Eo quod in multa sit indignatio …–… ubi capud [sic] suum reclinet.
      • (48r50v) Ad Galatas. – Vgl. Fransen (1984), S. 214.
        • (48rv) Capitula. >Capitula epistolae ad Galatas.< I. Si adhuc hominibus placerem Christi servus non essem. …–… X. Maxime autem ad domesticos fidei.
        • (48v50v) Textus. >Epistola ad Nepotianum presbyterum.< Cave ne hominum …–… peccata non separant.
      • (50v54v) Ad Ephesios. – Vgl. Fransen (1984), S. 215–216.
        • (50v51r) Capitula. >Capitula epistolae ad Ephesios.< I. Qui benedixit nos in omni benedictione spiritali. …–… XVIII. Item de eodem.
        • (51r54v) Textus. >Commentariorum in Esaiam libro IIII°. Cum de eo quod illic scriptum est : < Habitabit …–… pacem evangelizantium bona.
      • (54v56r) Ad Philippenses. – Vgl. Fransen (1984), S. 216–217.
        • (54v) Capitula. >Capitula epistolae ad Philipenses.< I. Omnibus sanctis qui sunt Philippis cum episcopis et diaconibus. …–… VII. Gaudete in Domino semper iterum dico gaudete.
        • (54v56r) Textus. >Epistola ad Evangelium quid presbyter et diaconus differant.< Legimus in Isaia …–… Gaudete iterum dico gaudete.
      • (56r60v) Ad Colossenses. – Vgl. Fransen (1984), S. 217–218.
        • (56r) Capitula. >Capitula epistolae ad Colosenses.< I. Quid est imago Dei invisibilis. …–… VIII. Viri diligite uxores. Expliciunt capitula ad Colosenses.
        • (56r60v) Textus. >In commentariis Aggei. Cum de eo quod illic scriptum est : < Ad summam …–… amaritudine vicem reddere.
      • (60v65r) Ad Thessalonicenses I. – Vgl. Fransen (1984), S. 218–219.
        • (60v) Capitula. >Capitula epistolae ad Tesalonicenses primae.< I. Paulus et Silas et Timotheus ecclesiae Thesalonicensium. …–… X. Ipse autem Deus pacis sanctificet vos per omnia.
        • (60v65r) Textus. >Epistola ad Damasum episcopum de Seraphim.< Sciendum Silam collegam …–… extinguntur in nobis.
      • (65r67r) Ad Thessalonicenses II. – Vgl. Fransen (1984), S. 219.
        • (65r) Capitula. >Capitula epistolae ad Thesalonicenses secundae.< I. Quoniam nisi venerit dissensio primum. II. Fidelis autem Dominus est qui confirmabit vos et custodiet a malo.
        • (65r67r) Textus. >Epistola ad Algasiam.< Idem apostolus ad Tesalonicenses …–… clementia conservamur.
          66v bis auf 2 Zeilen leer: kein Textverlust.
      • (67r71r) Ad Timotheum I. – Vgl. Fransen (1984), S. 219–221.
        • (67rv) Capitula. >Capitula epistolae ad Timotheum primae.< I. Obsecro igitur primo omnium fieri obsecrationes. …–… XIIII. Habentes autem alimenta et quibus tegumen.
        • (67v71r) Textus. >Commentariorum in Hyeremiam libro quinto.< Quodque intulit …–… et servari potest.
      • (71rv) Ad Timotheum II. – Vgl. Fransen (1984), S. 221.
        • (71r) Capitula. >Capitula epistolae ad Timotheum II.< I. Servum autem Domini non oportet litigare. …–… III. Insta oportune inportune.
        • (71rv) Textus. >Commentariorum in Isaiam libro XVI. Cum de eo quod illic scriptum est : < Ecce ad lites …–… universa spiritus dispensantis.
      • (71v72r) Ad Titum. – Vgl. Fransen (1984), S. 221.
        • (71v) Capitula. Capitula epistolae ad Titum. I. Oportet enim episcopum sine crimine esse. II. Hereticum hominem post unam et secundam corruptionem devita.
        • (71v72r) Textus. >Dialogorum libro primo.< Oportet enim episcopum esse …–… in errorem trahere.
      • (72r73r) Ad Philemonem. – Vgl. Fransen (1984), S. 221–222.
        • (72r) Capitula. >Capitula epistolae ad Philemonem ex libro explanationis beati Hieronimi in eadem reperta.< I. Paulus vinctus Ihesu Christi. …–… VI. Interpretacio nominum in eadem epistola positorum cum declaratione et contextu spiritu.
        • (72r73r) Textus. Quare autem …–… et lectus aedificat.
      • (73r77r) Ad Hebreos. – Vgl. Fransen (1984), S. 222–223.
        • (73rv) Capitula. >Capitula epistolae ad Hebreos.< I. Multifariae et multis modis. …–… XVI. Etenim Deus noster ignis consumen est.
        • (73v77r) Textus. >Commentariorum in Isaiam libro III. Cum de eo quod illic scriptum est: < Propterea dabit …–… finis consumtio est. >Explicit.<
  • 2. Florus Lugdunensis: Sententiae epistolarum beati Pauli apostoli a sancto Papa Gregorio expositae.
    Edition: keine.
    Literatur: Fransen, Paul-Irénée: Description de la collection grégorienne de Florus de Lyon sur l’Apôtre, in: Revue bénédictine 98 (1988), S. 278–317.
    • (77r143v) Florus Lugdunensis: Sententiae epistolarum beati Pauli apostoli a sancto Papa Gregorio expositae
      • (77r89r) Ad Romanos. Item sententiae epistolarum beati Pauli apostoli a sancto Papa Gregorio expositae et ex opusculis eius iuxta earundem epistolarum ordinem decerptae. – Vgl. Fransen (1988), S. 280–285.
        • (77r78r) Capitula. >Capitula epistolae ad Romanos.< I. Memoriam vestri facio semper in orationibus meis. …–… LXIII. De ministerio numeri quattuordecim epistularum. Expliciunt capitula.
        • (78r89r) Textus. >Moralium libro XXX°.< Quam valida caritate …–… ex simplicitate torpescant.
          – nach f. 88 fehlt 1 Bl.: kein Textverlust.
      • (89r106v) Ad Corinthios I. – Vgl. Fransen (1988), S. 285–292.
        • (89r90v) Capitula. >Capitula epistolae ad Corinthios I.< I. Gratias ago Deo meo semper vobis. …–… XCVIIII. Caro et sanguis regnum Dei possidere non possunt.
        • (90v106v) Textus. >Moralium libro vicesimo quarto.< Necesse est ut caute …–… in corruptione regnabit.
          104v leer (Nr. 84+85 fehlen); nach f. 104 fehlt 1 Bl.: kein Textverlust.
      • (106v118v) Ad Corinthios II. – Vgl. Fransen (1988), S. 293–297.
        • (106v107v) Capitula. >Capitula epistolae ad Corintios secundae.< I. Nam gloria nostra haec est testimonium conscientiae nostrae. …–… LII. In vobis vosmetipsos temptate.
        • (107v118v) Textus. >Moralium libro octavo.< Per psalmistam Deus …–… gladios non subsistit.
      • (118v122v) Ad Galatas. – Vgl. Fransen (1988), S. 297–298.
        • (118v119r) Capitula. >Capitula epistolae ad Galatas.< I. Miror quod sic tam cito transferimini ab eo qui vos. …–… XVI. In Christo enim Ihesu neque circumcisio aliquid valet.
        • (119r122v) Textus. >Omelia in Hiezechielem XIa.< Videamus Paulum qui tanta …–… haec est nova creatura.
          119v halb leer; nach f. 119 fehlt 1 Bl.: kein Textverlust.
      • (122v127r) Ad Ephesios. – Vgl. Fransen (1988), S. 298–300.
        • (122v123r) Capitula. >Capitula epistolae ad Ephesios.< I. Instaurare omnia in Christo que in caelis et in terra. …–… XXVIII. State ergo succincti lumbos vestros.
        • (123r127r) Textus. >Moralium libro XXXI° [sic, pro XIII°].< Cum de eo quod illic in Iob de mystica aquila scriptum est …–… lumbos mentis vestrae.
      • (127r130r) Ad Philippenses. – Vgl. Fransen (1988), S. 301–302.
        • (127r) Capitula. >Capitula epistolae ad Philipenses.< I. Desiderium habens dissolvi et esse cum Christo. …–… XIIII. Non quia quaero datum.
        • (127r130r) Textus. >Moralium libro IIII°.< Cum corruptibili carne …–… omnia et habundo.
      • (130r132r) Ad Colossenses. – Vgl. Fransen (1988), S. 302–303.
        • (130r) Capitula. >Capitula epistolae ad Colosenses.< I. Sive throni, sive dominationes. …–… X. Sermo vester semper in gratia.
        • (130r132r) Textus. >Omelia in Hiezechielem VIIIᵃ. Cum de eo quod illic scriptum est : < Quasi aspectus …–… ut lex tua Domine.
      • (132r134r) Ad Thessalonicenses I. – Vgl. Fransen (1988), S. 303.
        • (132r) Capitula. >Capitula epistolae ad Tesalonicenses.< I. Sed facti sumus parvuli in medio vestrum. …–… VII. Omnes enim vos filii lucis estis et filii.
        • (132r134r) Textus. >Moralium libro X. Cum de eo quod in Iob scriptum est : < lampas contempta …–… tamquam fur comprehendat.
      • (134r135v) Ad Thessalonicenses II. – Vgl. Fransen (1988), S. 303–304.
        • (134r) Capitula. >Capitula epistolae ad Thesalonicenses secundae.< I. Ita ut et nos ipsi gloriemur in ecclesiis Dei. …–… VI. Quod si quis non oboedit verbo non per epistolam.
        • (134r135v) Textus. >Moralium libro quinto.< Paulus cum multa …–… nec abnegata discedat.
      • (135v137v) Ad Timotheum I. – Vgl. Fransen (1988), S. 304–305.
        • (135v) Capitula. >Capitula epistolae ad Timotheum primae.< I. Salvabitur autem per filiorum generationem. …–… XIIII. Item de eodem.
        • (135v137v) Textus. >Moralium libro XIImo.< Non incongrue filiorum …–… cogitationis intumescunt.
      • (137v139r) Ad Timotheum II. – Vgl. Fransen (1988), S. 305–306.
        • (137v138r) Capitula. >Capitula epistolae ad Timotheum secundae.< I. Nam et qui certat in agone. …–… VIII. Non solum autem mihi.
        • (138r139r) Textus. >Omelia in evangelium XVIIᵃ libri secundi.< Ad magna perveniri …–… sine dubietate praesumebat.
      • (139rv) Ad Titum. – Vgl. Fransen (1988), S. 306.
        • (139rv) Capitula. >Capitula epistolae ad Titum.< I. Confitentur se nosse Deum. …–… III. Item de eodem.
        • (139v) Textus. >Omelia in evangelium XVIIIIᵃ.< Ecce vox omnium clamat Christum …–… favores quaerunt.
      • (139v143r) Ad Hebreos. – Vgl. Fransen (1988), S. 306–308.
        • (139v140r) Capitula. >Capitula epistolae ad Hebreos.< I. Qui cum sit splendor gloriae. …–… XVIII. Item de eodem.
        • (140r143r) Textus. >Moralium libro quinto.< De filio Dei quidam sapiens …–… evangelii secreta rimasset. Finit finit amen amen.
      • (143v) Federproben, sonst leer
      Bemerkungen zum Inhalt:
      Das Werk enthält keinen Kommentar zu Ad Philemonem.
      Literatur (Auswahl):
      • Büren, Veronika von: Auxerre, lieu de production de manuscrits? in: Shimahara, Sumi (Hg.): Études d’exégèse carolingienne : autour d’Haymon d’Auxerre. Turnhout 2007, S. 167–186.
      • Carré, Michèle: Saint-Pryvé – Saint-Mesmin: de l’aube de l’histoire à nos jours. Saint-Pryvé – Saint-Mesmin (Orléans) 2010, hier S. 32–34.
      • Heil, Johannes: Kompilation oder Konstruktion? Die Juden in den Pauluskommentaren des 9. Jahrhunderts. Hannover 1998.
      • Lecouteux, Stéphane: Sur la dispersion de la bibliothèque bénédictine de Fécamp. Partie 1: identification des principales vagues de démembrement des fonds, in: Tabularia 7 (2007), S. 1–50, hier S. 14–22.
      • Meyier, Karel Adriaan de: Paul en Alexandre Petau en de geschiedenis van hun handschriften (voornamelijk op grond van de Petau-Handschriften in de Universiteitsbibliotheek te Leiden). Leiden 1947, hier S. 113.
      • Poncelet, Albert: La bibliothèque de l'abbaye de Micy au IXe et au Xe siècle, in: Analecta Bollandiana 23 (1904), S. 76–84.
      • Souter, Alexander: Expositions of the thirteen epistles of St. Paul. Cambridge 1922–1931, hier Bd. 1, S. 265–267.
Provenienz der Handschrift: Benediktinerabtei Saint-Mesmin de Micy (Orléans), durch zwei Einträge 10. Jh. bezeugt:
  • 80v: Hic est liber sancti Maximini Miciacensis monasterii;
  • 94v95r: Hic est liber sancti Maximini Miciacensis monasterii, quem si quis de isto loco aliquo ingenio non redditurus abstraxerit cum Iuda proditore Anna et Caipha atque Pilato dampnationem accipiat. Amen.
Literatur:
  • Traube, Ludwig: Hieronymi Chronicorum codicis Floriacensis fragmenta Leidensia Parisina Vaticana. Phototypice edita. Leiden 1902, hier S. XIII–XVIII.
Erwerb der Handschrift: Aufgrund der Erwähnung in Hortins Katalog später im Besitz von Jacques Bongars (sein Namenszug fehlt jedoch). Durch die Schenkung von Jakob Graviseth 1632 in die Berner Bibliothek gelangt.
Kataloge:
  • Hortin, Samuel: Clavis bibliothecae Bongarsianae MDCXXXIIII. Bern 1634 [= BBB Cod. A 5], S. 3: [Sign.] IX.39 [Nr.] IX. Sententiae Paulinae ab Hieron[ymi] expositae. 4°.
  • Wild, Marquard: Catalogus Librorum Bibliothecae Civicae Bernensis MDCIIIC. Bern 1697 [= BBB Cod. A 4], f. 12r: 344. Sententiae epistolarum beati Pauli apostoli a Hieronymo presbitero expositae et ex opusculis eius iuxta earundem epistolarum ordinem decerptae. f[ol].
  • Engel, Samuel: Manuscripta A[nno] 1740. Bern 1740 [= BBB Mss.h.h. III 110], f. 44r: 344. Hieronymi expositio sentent[iarum] epist[olarum] Pauli. saec. 12°, [membr.].
  • Sinner, Johann Rudolf: Catalogus codicum mss. bibliothecae Bernensis, Bd. 1. Bern 1760, S. 92.
  • Hagen, Hermann: Catalogus Codicum Bernensium. Bern 1875, S. 335–336.
Literatur zur Handschrift (Auswahl):
  • Bischoff, Bernhard: Katalog der festländischen Handschriften des neunten Jahrhunderts. Teil I: Aachen-Lambach. Wiesbaden 1998, hier S. 123 (Nr. 578).
Externe Ressourcen: