Einsiedeln, Stiftsbibliothek, Codex 18(576)
Creative Commons License

Beschreibung für e-codices von P. Dr. Odo Lang OSB, Stiftsbibliothek Einsiedeln, 2013.

Titre du manuscrit: Anonymus [Adelpertus], Commentarius in Psalmos LXX priores . Adhortationes Sanctorum Patrum
Origine: Warscheinlich Oberitalien
Période: 8./9. Jh.
Ancienne Cote: 4. Num. 95. B. V. Einsidlensis.
Support: Pergamenthandschrift. Festes, gut geglättetes Pergament, H gelblich, F weiss. HFHF, einzelne Löcher.
Volume: 333 (richtig 336) Seiten
Format: 212/220 x 160 mm
Numérotation des pages: Neuzeitlich (19. Jh. / P. Gall Morel) Paginierung mit Bleistift in arabischen Zahlen 1-333 (richtig 336, da zusärtzlich 2bis und 187bis/ter), hinten 1 unbezeichnetes Blatt (losgelöstes Spiegelblatt). Vorne 1 Bogen, hinten 1 Blatt Vorsatzpapier.
Composition des cahiers: 20 z.T. bezeichnete Lagen (vorwiegend Quaternionen): 1, V, IV+2, 13 IV, V+1, IV, IV+1, IV, IV+2, 1. Zu dieser Handschrift gehören auch die Bl. 18 und 19 in der Fragmentensammlung Cod. 370(194); sie bildeten einst die beiden Schlussblätter. Kustoden in römischen Zahlen II-XVIIII. Keine Reklamanten.
Mise en page: Schriftraum: 185/200 x 137/145 mm. Einrichtung durch Rahmen und Linierung mit Griffel. Zirkellöcher z.T. am Rand erhalten. Einspaltig zu 32-34 Zeilen.
Type d'écritures et copistes: von 2 Händen mit dunkelbrauner bis schwarzer Tinte in karolingischer Minuskel geschrieben. Überschriften in schwarzer Unziale.
Décoration:
  • Anfangsbuchstaben als schwarze Majuskeln (Unizale), z.T. gelb oder rot schattiert.
  • Rubriziert.
Reliure: Einband: 14. Jh. – 225 x 162 mm. Ledereinband. 2 abgekantete Holzdeckel, weisses, abgeschabtes Schafleder. Rücken mit braunem Leder verstärkt. 3 erhabene Doppelbünde. Oben und unten 2-farbiges, geflochtenes Kapitalband. 1 Leder-Metall-Schliesse von Kante VD zu Kante RD (rest. 20. Jh.).
Sommaire:
Zum Inhalt:
1. (S. 2-310) Anonymus (Adelpertus), Commentarius in Psalmos LXX priores
a. (S. 2-4) Prooemium.
b. (S. 4-310) Commentarius.
2. (S. 310-331) Adhortationes Sanctorum Patrum.
  • 1. Seite 2-310 Anonymus [Adelpertus]: Commentarius in Psalmos LXX priores (2) Adelpertus seruus Christi fratribus et conseruis. Cum omnium nobis sacrorum conueniat uoluminum intellectum discutere … // (310) … confusi fuerint et erubuerint qui quærunt mala mihi. explicit lxx psalmo.
    • a. (Seite 2-4 ) Prooemium
      • (2) Adelpertus seruus Christi fratribus et conseruis. Cum omnium nobis sacrorum conueniat uoluminum intellectum discutere … // (4) … ego principium qui et loquor uobis.
    • b. (Seite 4-310) Commentarius in Psalmos LXX priores
      • (2) Beatus uir qui non abiit In consilio impiorum. uir autem iste beatus Christus est … // (310) … confusi fuerint et erubuerint qui quærunt mala mihi. explicit lxx psalmo.
    Zum Inhalt: (4) Psalmus 1; (9) Psalmus 2; (12) Psalmus 3; (14) Psalmus 4; (17) Psalmus 5; (21) Psalmus 6; (24) Psalmus 7; (28) Psalmus 8; (31) Psalmus 9; (39) Psalmus 10; (41) Psalmus 11; (43) Psalmus 12; (44) Psalmus 13; (46) Psalmus 14; (48) Psalmus 15; (51) Psalmus 16; (55) Psalmus 17; (63) Psalmus 18; (66) Psalmus 19; (67) Psalmus 20; (70) Psalmus 21; (75) Psalmus 22; (77) Psalmus 23; (79) Psalmus 24; (83) Psalmus 25; (86) Psalmus 26; (90) Psalmus 27; (92) Psalmus 28; (95) Psalmus 29; (98) Psalmus 30; (104) Psalmus 31; (106) Psalmus 32; (113) Psalmus 33; (117) Psalmus 34; (124) Psalmus 35; (127) Psalmus 36; (135) Psalmus 37; (139) Psalmus 38; (144) Psalmus 39; (148) Psalmus 40; (152) Psalmus 41; (156) Psalmus 42; (159) Psalmus 43; (165) Psalmus 44; (173) Psalmus 45; (176) Psalmus 46; (179) Psalmus 47; (183) Psalmus 48; (188) Psalmus 49; (198) Psalmus 50; (206) Psalmus 51; (210) Psalmus 52; (212) Psalmus 53; (215) Psalmus 54; (224) Psalmus 55; (228) Psalmus 56; (234) Psalmus 57; (238) Psalmus 58; (245) Psalmus 59; (249) Psalmus 60; (251) Psalmus 61; (256) Psalmus 62; (260) Psalmus 63; (263) Psalmus 64; (269) Psalmus 65; (275) Psalmus 66; (278) Psalmus 67; (289) Psalmus 68; (301) Psalmus 69; (303) Psalmus 70.
    Zu bemerken: Nach G. Meier handelt es sich hier um eine ausgezeichnete mystische Auslegung der Psalmen für den Gebrauch durch Mönche. Im Prooemium nennt der Verfasser, ein weiter nicht bekannter Adelpertus (odilbertus?) auch Quellen, aus denen er schöpfte, z.B.: (2-2bis) legi siquidem in hoc opere et Johannis romani diaconi breuiationem, sed eius meae menti lectio non omnimodis satisfecit. – Vgl. Stegmüller, Repertorium biblicum VI, 242 (Nr. 9129).
  • 2. Seite 310-331 (und Cod. 370(194) Bl. 18 und 19) Adhortationes sanctorum Patrum (310) Incipiunt adhortationes sanctorum patrum ad profectum perfectionis monachorum. Interrogauit quidam abbatem antonium … // (310)perfectus einm eis per huiusmodi // (Textabbruch).
    Am Schluss fehlen einige Blätter (wohl 1 Lage), zwei Blätter, die Fortsetzung von S. 331 finden sich jetzt in der Fragmentensammlung Cod. 370(194) als Bl. 18 und 19.
    • ((19r)) tribulationem. ait enim. In tribulatione dilatasti me. In his ergo maxime exercitiis … // (19v)Laudatus est quidam frater a monachis apud
    • // (18v) abbatem antonium, ille autem cum uenisset ad eum … // (18r)perrexit ad abbatem <antonium > // Textabbruch.
    Zum Inhalt: Es handelt sich um eine Auswahl von Vätersprüchen, Verba seniorum, die in PL 73 herausgegeben sind.
    1. (S. 310) Verba seniorum, Antonius, I,1 (73,855); 2. Pambo, I,2, (73,855); 3. Gregorius, I,3 (73,855); 4. Macharius I,6 (73,855); 5. (S. 311) Theodorus, I,7 (73,855); 6. Joseph, I,9 (73,856); 7. Pymen, I,12 (73,856); 8. Pymen/Frater, I,13 (73,856); 9. Pymen, I,14 (73,856); 10. Senex, I,19 (73,857); 11. Senex, I,21 (/3,857); 12, (S. 312) Senex, I,22 (73,857); 13. Antonius, II,1 (73,858); 14. Arsenius, II,3 (73(858); 15. Frater ad Moysen, II,9 (73,859); 16. (S. 313) Moyses, II,10 (73,859); 17. Abbatissa, II,14 (73,860). – Incipiunt capitula de compunctione. (S. 313) 18. Arsenius, III,1 (73,860); 19. Frater quidam, III,2 (73.860); 20. Helias, III,4 (73,861); 21. Patres, III,6 (73,861); 22. (S. 314) Macharius, III,8 (73,861); 23. Anub, III,11 (73,862); 24. Pastor, III,12 (73,862); 25. Senex, III,20 (73,863); 26. (S. 315) Frater, III,22 (73,864); 27. Senex, III,24 (74,864); 28. Senex, III,26 (73,864).
    – Incipiunt capitula de continentia. (S. 316) 29. Helladius, IV,16 (73,866); 30. Johannes, IV,19 (73,867); 31. Isidorus, IV,22 (73,867); 32. Macharius, IV,26 (73,868); 33. (S. 317) Pastor, IV,29 (73,868); 34. Pastor, IV,30 (73,868); 35. Dixit iterum senex bonum est magis tacere, - (-) <nicht verifizierbar> 36. Frater interrogauit abbatem pastorem et sic poterit requiesere, - (-) <nicht verifizierbar>; 37. Pastor, IV,33 (73,869); 38. (S. 318) Sisoi, IV,39 (73,870); 39. Senex, IV,56 (73,871); 40. Senex, IV,57 (73,871); 41. (S. 319) Frater, IV,58 (73,871); 42. Infirmatus, IV,59 (73,871s.); 43. Frater, IV,61 (73,872); 44. (S. 320) Senex, IV,67 (73,873). – (S. 320) Incipiunt relationes diuerse pro cautela que adhibenda nobis est contra insurgentia in nobis fornicationum bella. 45. Cassianus, V,3 (73,874); 46. Senex, V,15 (73,877); 47. (S. 321) Discipulus, V,20 (73,878); 48. Senex, V,21 (73,878); 49. (S. 322) Frater, V,36 (73,880); 50. Fratres, V,27 (73,880); 51. (S. 323) Frater, V,30 (73,881); 52.(S. 324) Frater, V,32 (73,882); 53. (S. 325) Duo fratres, V,34 (73,882); 54. (S. 326) Solitarius, V,37 (73,883); 55. Senex, V,39 (73,885). – VI. Incipiunt capitula de non possedendi in quo oportet et cupiditate uetari. 56. Theodorus, VU,6 (73,889); 57. (S. 327) Graeci, VI,18 (73,891); 58. Vir magnus, VI,19 (73,891s.). – Incipiunt narrationes diuerse ad penitentiam et fortitudinem nos aptantes. 59. (S. 328) Macharius, VII,10 (73,894); 60. Syncletica, VII,15 (73,895); 61. Syncletica, VII,16 (73,895s.).
    Cod. 370(194) Bl. 19r. [61] (Fortsetzung), Syncletica, VII,16 (73,896); 62. Quidam, VII,25 (73,900); 63. Senex, VII,26 (73,900); 64. Arsenius, VII,27 (73,900); Bl. 19v <nicht mehr zu entziffernde Stelle>; 65. Senex, VII,31 (73,900s.); 66. Patres, VII,32 (73,901); 67. Frater quidam, VII,33 (73,901); 68. Senex, VII,36 (73,902), 69. Senex, VII,45 (73,904); [70] <nicht zu bestimmen>; 71. Frater, VIII,2 (73,905), Bl. 18v [71.] (Fortsetzung); 72. Iudex provinciae, VIII,10 (73,907); 73. Iudex provinciae, VIII,17 (73,908); 74. Alter iudex, VIII,18 (73,908), Bl. 18r. 75. Syncletica, VIII,19 (73,909); 76. In Cellis fratres, VIII,21 (73,90). – Incipiunt capitula. 77. Frater, IX,1 (73,909).
    Die beiden letzten Blätter wurden wohl erst bei der Neubindung im 14. Jh. hinzugefügt.
  • S. 332/333 Federproben.
  • Unbezeichnetes Blatt (losgelöstes Spiegelblatt des RD. Texte mit Neumen, nach Bruckner von einer Einsiedler Hand: Benedicat nos deus pater, custodiat nos iesus christus, illuminet nos spiritus sanctus omnibus diebus uitę nostrę. confir<met> nos uirtus christy intercedentibus sanctis suis indulgeat nobis dominus uniuersa delicta nostra. – Alleluia. – Kyrie eleyson, christe eleyson Kyrie (achtmal!).
    Bei der Antiphon Benedicat handelt es sich um eine Antiphon In letania ad processionem (CAO III, 1691).
Origine du manuscrit: Warscheinlich Oberitalien.
Bibliographie:
  • Allgeier A., Der Psalter Notkers von St. Gallen (Festschrift Hans Vollmer, Bibel und deutsche Kultur 11 (1941) 172-176);
  • Bergmann, Glossenhandschriften, 15;
  • Bergmann R., Die althochdeutsche Glossenüberlieferung des 8. Jahrhunderts (NAWG.PH, Göttingen 1983, Nr. 1);
  • Bischoff, Panorama, 251139;
  • Bischoff B., Elementarunterricht und Probationes Pennae in der ersten Hälfte des Mittelalters (Mittelalterliche Studien I, 1966, 74-87, bes. 79, 82, 85, 87);
  • Bischoff B., Frühkarolingische Handschriften und ihre Heimat (Scr. 22, 1968, 306-314); Bischoff, Katalog, 236;
  • Bruckner, Scriptoria V, 20;
  • Codices Latini Antiquiores (CLA). A Palaeographical Guide to Latin Manuscripts Prior to the Ninth Century, ed. E. A. Lowe, 11 tom., Oxford 1934-1966, bes. VII, 1956);
  • Mayer H., Althochdeutsche Glossen. Nachträge, Toronto, o.J.;
  • Meier, Catalogus, 14;
  • Morin G., Le Commentaire inédit sur les 70 premiers Psaumes du ms. 18 d’Einsiedeln (RBen 25, 1908, 89-94);
  • Stegmüller, Repertorium biblicum, VI, 241s. (Nr. 9129);
  • Zur Frühgeschichte des Bobbienser Skriptoriums (RBen 78, 1968, 220-260).