Basel, Universitätsbibliothek, F III 8
Creative Commons License

Aus: HAN. Verbundkatalog Handschriften - Archive - Nachlässe, 2015.

Manuscript title: Astronomica et astrologica, de tempestate (Basler Wettermanuskript)
Date of origin: Mitte 14. - Anfang 15. Jahrhundert
Former shelfmark: Predigerkloster (Basel), a i 15 (alt)
Support: Papier
Extent: 1 Band (265 Blätter)
Format: 28,5-29,5 x 21 cm
Foliation: I (modernes Vorsatzblatt) + 1-16.16a.16b.20-31.32a [31a].32-198.198a.199-264 (oben rechts mit Tinte arabisch alt foliiert von Heinrich Schretz OP)
Collation: Lagen: IX(16b) + VIII35 + IV43 + 18 VI258 + III264; Bl. 17-19 fehlen, eingehefteter Zettel: Bl. 32a [31a]
Condition: Bl. 1-5: Mit Textverlust beschädigt
Page layout:
  • Bl. 2-16: Schriftraum: 25 x 15,5 cm, zweispaltig, mit Tinte begrenzt; 41-42 Zeilen.
  • Bl. 20-43: Schriftraum: 22 x 12,5 cm, mit Tinte begrenzt; c. 41-42 Zeilen.
  • Bl. 44-222: Schriftraum: 21-23,5 x 15-15,5 cm, meist zweispaltig (z.T. Tabellen); c. 44-47 Zeilen.
  • Bl. 223-264: Schriftraum: 22-24,5 x 16,5-18 cm; 34-38 Zeilen.
Writing and hands:
  • Bl. 2-16: Englische (?) Cursiva, Mitte 14. Jahrhundert, Abschnittanfänge in vergrösserter Textualis
  • Bl. 20-43: Englische (?) Cursiva, geschrieben 1355 (Eintrag 40v)
  • Bl. 44-222: Cursiva, geschrieben um 1399-1406 (Daten der Wetterbeobachtungen 116r-222v)
  • Bl. 223-264: Textualis, 2. Hälfte 14. Jahrhundert
Decoration:
  • Bl. 20-43: Rubriziert, rote Überschriften, 2-5-zeilige Lombarden
  • Bl. 92-100r: Rubriziert, 2-zeilige Lombarden
  • Miniaturen/Zeichn.:
Binding: 14./15. Jahrhundert, Halbband, Rücken und halbe Deckel mit braunem Leder bezogen. Rücken erneuert, vorderer Deckel mit Papier überzogen, vorn neuer Spiegel und Vorsatz (I), 1952; eine nach hinten greifende Langriemenschliesse fehlt; auf dem hinteren Deckel altes Pergament-Titelschild mit Signatur
Main language: Lateinisch
Contents:
  • Ir-v leer (modernes Vorsatzblatt)
  • 1r Fragmenta tabulae contentorum Rot gestrichen
  • 1va-16vb Guilelmus de Aragonia: Summa super Centiloquium Ptolemaei (initio deficiente) // …–… ita et ortus istius et ideo non plane dicenda sunt hic. Satis enim dictum est superius. >Explicit summa supra Centilogium Ptholomei edita a magistro Wilhelmo de Arrogonia<
    Von Bl. 1 ist nur ein Fetzen vorhanden
    - Thomas, Marcel. - Guillaume d'Aragon, auteur du liber de nobilitate animi. In: Bibliothèque de l'Ecole des Chartes 106 (1945/46), S. 78 (diese Hs. genannt)
    - Crespo, Roberto. - Il prologo alla traduzione della "Consolatio Philosophiae" di Jean de Meun. In: Romanitas et Christianitas. - Amsterdam 1973, S. 66 Anm. 18.19
  • 16ar leer
  • 16av-16bv Conspectus >Contenta in hoc libro< Sententia supra centiloquium
  • 20r-40v Alcabitius: Liber introductorius ad magisterium astrorum, Iohanne Hispalensi interprete >Gladi regni. - Prologus in librum. Incipit liber Alkabicii de iudiciis astrorum. Translatus a Iohanne Hyspalense de hebreo in latinum ut quidam asserunt< Postulata a domino prolixitate vite …–… ad magisterium iudic[i]orum astrorum, ne aliquis eciam erraret in quam partem sumerentur. Perfectus est igitur liber introductorius abdicartth i. servi dei gloriosi qui dicitur Alkabicius in magisterium iudiciorum astrorum in laude dei eiusque adiutorio interpretatus a Iohanne Hyspalense. >Finitus anno domini Mo cocco lvo ferie secunda post quasimodo geniti<
    - Thorndike, Lynn. - John of Seville. In: Speculum 34 (1959), S. 20
  • 41r-v De planetis >Planetarum distancie secundum Pythagoram in fine libri Bede< Intervalla planetarum a terra multi indagare temptaverunt
    • >De posicione et cursu septem planetarum< Inter celum et terram certis spaciis discreta septem pendent sydera
    • (41v) >De stacionibus quas faciunt omnes planete< Tres autem quas diximus supra …–… sicut in rotis radios ut subiecta figura demonstrat.
    • >Fiat figura<
      - Das erste und zweite Incipit bei Thorndike-Kibre, Incipits2 772 und 765 anonym
  • 42r-43v leer
  • 44ra-46va Zael Benbriz: Fatidica latine Hermanno de Carinthia interprete >Summa Hermetis de revolucionibus. Haly Abenrogel ponit hic dicta Hermetis. - De revolucionibus annorum< [S]ecundus post conditorem orbis moderator sol ut superne ducatum …–… et maxime si fuerit in signis humanis.
    Das Explicit hier anders als bei Carmody, der Text wohl unvollständig
    - Thorndike-Kibre, Incipits2 1424
    - Carmody, Francis J. - Arabic astronomical and astrological sciences in latin translation. - Berkeley 1956, S. 44f. Nr. 10 (diese Hs. genannt)
  • 46va-48va Dicta Messahalla de dominis anni Dixit Messahallam cum sciveris dominum anni et signatorem regis eiusdem regionis aspice quis eum aspiciat …–… nisi lumen eius potest coniunctum lumine domini medii celi
  • 48va-vb Excerpta de planetis Item nota quod c. 10 dicit Hermes quod in omni revolcione anni
    • (48vb) >De revolucionibus< Nota quando in revolucionibus annorum mundi vel in quartis anni plures planete coniuncti fuerint in signis aquaticis …–… in signis igneis
  • 49ra-vb De constitutione domini anni ex dictis Messahalla >Ex dictis Messahallam de revolucionibus annorum. De constitucione domini anni< [S]cias primo quando ingreditur sol in primum minutum signi arietis …–… nocturna vigent in nocte et nocturna in die
    - Thorndike-Kibre, Incipits2 1387 (diese Hs.)
  • 50ra-rb [C]um volueris revolvere annos mundi in quibus timendum est aspice utrum sit in eodem anno coniunctio Saturni et Iovis …–… ex propinquis et ceteris secundum quantitatem eius quod dixi tibi etc.
    Gehört vielleicht zum Vorhergehenden
  • 50rb-52vb Albumazar: Tractatus de significatione latitudinum planetarum >Albumazar. De significacione latitudinum planetarum< [D]ebes considerare planetam hora revolucionis et facere latitudines eorum …–… quia non errabis si deus voluerit
    - Thorndike-Kibre, Incipits2 396
  • 52vb-54rb De virtutibus septem planetarum >Item de inpedimento et fortuna aliorum planetarum a domino anni, et primo de inpedimento Saturni< [C]apitulum significacionum trium superiorum singulariter et operis eorum …–… in capitulo Saturni. Scito hec et intellige quia hec omnia sunt ex secretis sciencie astrorum
    - Thorndike-Kibre, Incipits2 190
  • 54rb-56rb De stellis fixis et de potestatibus earum >Quid eveniat ex operibus stellarum fixarum in revolucione anni< [S]ciencia stellarum fixarum et quid evenit ex operibus earum patefaciam tibi. Scito ergo quod in capite Arietis …–… in divisione eiusdem signi. Considera ergo hoc, quia non errabis si deus voluerit
    - Thorndike-Kibre, Incipits2 1403
  • 56rb-56vb Albumasar: Capitulum de gravitate et levitate annonae >De specialibus operibus quorundam pla[netarum], revolucione [an]ni et primo d[e] gravitate et leu[i]tate annone< [C]apitulum in sciencia gravitatis et levitatis annone. Scies hoc ex utrisque planetis superioribus, quia gravitas …–… et ad ipsum planetam, et iam patefeci tibi hoc in libro naturarum maiori
    - Thorndike-Kibre, Incipits2 1405; dort als Albumasar de 12 capitulis, cap. 1 bezeichnet; zu dieser Schrift gehören wohl mehrere der hier vorangehenden und folgenden Stücke
    - Druck: Albumasar, Flores astrologiae. - Venedig: J.B. Sessa [1488], c2(v)
  • 56vb-57va De effectibus Saturni et Martis >De coniunctione Saturni et Martis in ascendente revolucionis< [C]oniunctio quoque Saturni et Martis cum coniuncti fuerint in signis in ascendente anni …–… propter brevitatem et levitatem operis et veritatem eorum que collecta sunt in eo ex floribus et secretis astrorum si deus voluerit
  • 57va-58ra De cometis >De commetis< [D]ixit Ptolomeus quod stelle cum caudis sunt 9. Prima veru …–… significabit cum regibus
    - Thorndike-Kibre, Incipits2 1147
  • 58ra-rb Albumasar: Flores astrologiae: De institutione domini anni >De institucione domini anni Albumazar< [O]portet te primum scire dominum anni. Sciencia huius rei scitur hora introitus solis …–… terminus triplicitas et facies, ipse est quem quaeris
    - Druck: Albumasar a.O. a2(r)
  • 58rb De revolutione quartarum anni >Quid faciendum sit in revolucione quartarum anni< Et scito quod si in revolucione anni ascendens fuerit signum fixum non est necesse …–… sicut demonstravi in capitulo Saturni.
    • [Am oberen Rand:] Vide dicta Albu. de revolucionibus in libro suo de coniunctionibus magnis, tractatu 8 differencia prima
  • 58va-59rb Ps.-Hippocrates (Alkindi?): De planetis sub radiis: De Saturno Tractatus Ypocratis de iudiciis astrorum …–… [S]aturnus in Ariete sub radiis facit pluvias, extra radios siccitates et bonam coniunctionem ostendit. >Expicit<
    - Thorndike-Kibre, Incipits² 1383
    - Carmody, 1956, S. 81f.
  • 59va-69vb Messahalla: Liber coniunctionis et receptionis >Liber Messahallam de recepcionibus et coniunctionibus et fortitudine et impedimento planetarum ac eciam de interrogacionibus< [I]nvenit quidam vir de sapientibus librum ex libris secretorum astrorum …–… Ideoque cogebatur ad hoc nutu dei. >Explicit<
    - Thorndike-Kibre, Incipits2 774
    - Carmody, 1956, S.26f.
  • 69vb-71rb Jerg philosophus (?): Capitula de planetis >Jerg phy[losophus]. Capitulum de angulis et succedentibus et cadentibus et fortitudinibus et debilitatibus angulorum< [D]igniora omnibus circuli locis ac laudabiliora …–… cum planetis masculinis gaudium in parte masculina et e converso.
    Mit dem Autor könnte Gergis (Jirjis) gemeint sein, vgl. Carmody, 1956, S. 72ff. (Georgius Antiochenus, 11. Jh.? Jirjis ibn al-ʿAmid?)
    - Thorndike-Kibre, Incipits2 431 (nur das erste capitulum; dieses anonym auch F II 10, 147rb-va)
  • 71rb-v Domus planetarum, exaltationes, depressiones, triplicitates, termini eorum (tabulae)
  • 72ra-vb Nota de coniunctione et receptione planetarum >Coniunctio< Nota quod planeta vocatur coniunctus quando planeta levis atque velox …–… in tali similitudine erit recepta. Et si fuerit luna/
  • 73ra leer
  • 73rb Nota exemplum de pulsacione. Est pulsacio nature et pulsacio disposicionis
    Sonst leer
  • 73va-77rb Excerpta ex Ptolemaei quadripartito et Albumasar introductorio magno >De complexionibus stellarum fixarum Ptolomeus in quadripartito 2o tractatu< Nota quod Ptolomeus loquens in quadripartito de natura seu complexione stellarum fixarum et hoc de complexione essenciali earum …–… et ex tempore retrogradacionis usque quo iungantur soli frigida
  • 77va-79vb De tempestate e planetis cognoscenda dicta Damar, Dorochii, Alkindi >De qualitate aeris et temporum Damar< De tempestate e planetis cognoscenda dicta Damar, Dorochii, Alkindi >De qualitate aeris et temporum Damar< Qualitas aeris et temporum ex coniunctione et opposicione solis et lune …–… sicut de principio anni dictum est poterit deprehendi
    Dorochius: Dorotheus Sidonius?
    - Thorndike-Kibre, Incipits2 1157
    (diese Hs., ohne Titel); 78vb-79vb auch in Wien 2436, f. 141f. (Bleistiftnotiz bei den Texten)
  • 80ra-83va Albumasar: Liber introductorius exc. >Albumazar in libro magni introductorii< Nota quod due sunt nature planetarum, una est inseparabilis …–… maxime accipiuntur pluvie
  • 83vb-91vb De planetis excerpta praecipue ex Ptolemaeo [D]ixit Ptolomeus in centiloquio quando posueris gradum coniunctionis …–… demonstrat famem et forte frigus
  • 92ra-103rb De tempestate e planetis cognoscenda notae et excerpta De disposicione aeris et eius accidentibus ex motu stellarum pronosticare cupiens …–… tamen non est retentum
    - Thorndike-Kibre, Incipits2 371 (diese Hs.)
    - Excerpiert wird neben verschiedenen Arabern vor allem auch Albertus Magnus, Commentarius in Aristotelis meteora 3,3,22, s. Winfried Fauser, Albertus-Magnus-Handschriften, 1. Fortsetzung. In: Bulletin de philosophie médiévale 24 (1982), S. 116f. Nr. 81
  • 103rb-104vb Observationes de tempestate 1399-1401 >Ex propriis experienciis< Nota primo quod 3 vicibus accidit quod quando sol fuerit circa finem signorum …–… et fulgur et multa pluvia.
    Konstellationen und einzelne Witterungsangaben. Jahrzahlen 99-401, ohne genaue Daten
  • 105ra-va Excerpta Iohannis de Eschenden et Alkindi >Secundum magistrum Iohannem de Escuide Anglici< Nota raciones quas ponit Haly
    • (105va) >Regule Alkindi de prognosticacionibus aeris. Alkindus in epistula sua c. 4 6 und 7< Dixit Alkindus: Sol cum fuerit in declinatione …–… nisi quod sunt debiliores
  • 105vb-106vb Iohannes de Eschenden: Summae astrologiae iudicialis tract. 2 dist. 12 cap. 2 exc.: De coniunctione anni 1345 >Exempla que posuit magister Iohannes de Eschin Anglicus in fine libri sui de iudiciis astrorum, de una coniunctione magna et eclipsis lune, factis Anno domini 1345 [Es folgen zwei Horoskope]< Exemplum de anno domini 1345, in quo convenerunt 3 superiores …–… Unde eodem anno proveniebant effectus Saturni habundantur. Explicit
    - Druck: Eschuid, Iohannes. - Summa astrologia iudicialis. - Venedig 1489 (Hain 6685), D2(vb)-D5(vb) oben
  • 106vb-107rb Excerpta et notata de cometis >Qualiter scitur adventus 2arum stellarum in aere< [S]cire debes quod dicit Albu. 8 de coniunctionibus magnis differencia prima in principio, quod extractio qualiter adventus ignium …–… Item in 2o 4(ti) Pto. c. 8
  • 107rb De terremotu et diluvio >De terremotu et diluvio< Dixit Hermes quando Iupiter Venus Mars et Luna coniuncti fuerint in cancro …–… de coniunctionibus magnis
    Von anderer Hand
  • 107v-108vb De provinciis mundi per quos planetas gubernentur secundum Ptolemaeum Figura 2(a) provinciarum quas gubernant signa et planete secundum quod ponit Ptolomeus li. 2o 4(ti) c. 3 [grosse schematische Darstellung].
    • (108ra) [D]e provinciis quibus planetis et signis gubernentur dicit Ptolomeus c. 3 2(i) 4(ti) quod disponuntur a dominis triplicitatum …–… amantes arma et masculinizantes et de hoc invenies in 4(to) Pto. 2o libro
  • 109ra-rb leer
  • 109va De tempestate ex planetis cognoscenda secundum Haly Abenragel >Haly Abenrogel< In revolucione anni aspice ad lunam …–… pluvie cum forti frigore et tenebris
  • 109vb leer
  • 110ra-rb De tempestate ex planetis cognoscenda secundum Robertum Grosseteste Item secundum linconiensem. Si calorem excellentem pronosticare velis, considera planetarum calidorum testimonia …–… et in signis aquosis signum est planetarum
  • 110va-115rb Observationes de tempestate, 1399-1406 >De experienciis propriis< Venus intrans cancrum signum pluvie est …–… fuerunt tonitrua et pluvie interpolate et calor.
    Notizen über einzelne Konstellationen und zugehöriges Wetter, oft mit mehreren Daten. Angaben meist über die Jahre 1399 bis 1401, Nachträge bis 1403
  • 115va-vb leer
  • 116ra-222v Observationes de tempestate singulorum dierum, 1399-1406 >Anno 99 Augustus. Coniunctio precedens introitum solis in libram<Nota secundum Hermetem et alios quia Mars est in medio celi
    Enthält Horoskope und andere astronomische Angaben, dazu Notizen und Wetterbeobachtungen zu einzelnen Tagen. Die Aufzeichnungen werden immer schematischer, zuletzt nur noch Tabellen der Planetenpositionen und daneben vereinzelte Notizen zum Wetter
    - Thorndike, Lynn. - A weather record for 1399-1406 a.d. In: Isis 32 (1940/1947), S. 304-323 (Beobachtungen 1. Sept. 1399 - 31. Aug. 1400, in englischer Übersetzung)
    - Thorndike, Lynn. - A daily weather record from the years 1399 to 1401. In: Isis 57 (1966), S. 90-99 (Beobachtungen 1. Sept. 1400 - 25. Juni 1401, in englischer Übersetzung)
    - Frederick, R.H. et al. - A climatological analysis of the Basel weather manuscript, in: Isis 57 (1966), S. 90-101
    - Klemm, Fritz. - Über die Frage des Beobachtungsstandortes des Basler Wettermanuskriptes von 1399-1406. In: Meteorologische Rundschau 22 (1969), S. 83-85 (nimmt als Beobachtungsort Basel an)
  • 223ra-224rb Ps.-Aristoteles: Secreta secretorum latine Iohanne Hispalensi interprete (pars medica) [H]inc sequitur ordo vivendi philosophice secundum Aristotelem quem si servaveris[A]lexandro regi Aristoteles. Cum sit corpus corruptibile …–… debilitant corpus et siccant.
    Der Prolog unserer Hs. spricht von einer Abbreviatio, der Text scheint aber vollständig zu sein
    - Thorndike-Kibre, Incipits2 625.342
    - Druck: Suchier, Hermann (Hrsg.). - Denkmäler provenzalischer Literatur und Sprache. - Halle 1883, S. 475-480
  • 224rb-232vb Arnaldus de Villa nova: Regimen sanitatis >Incipit tractatus de Regimine Sanitatis directus ad inclitum regem Arrogonum a magistro Arnoldo de Villa Nova alias Cellerarii< [P]rima pars vel consideracio sanitatis conservande pertinet …–… Suaviter quantum poterit intromittat
    - Druck: Opera. - Lyon 1509, 82ra-86rb
  • 232vb-263rb Thomas Cantimpratensis: De natura rerum [N]aturas rerum in diversis auctorum spartis
    • (233rb-vb) leer
    • (234ra) [P]artes corporis humani principaliter create sunt …–… de monstruosis hominibus transeamus
    Enthält den Prolog (frgm.) und die Bücher 1 und 2
    - Vgl. Thorndike, Lynn. - More manuscripts of Thomas of Cantimpré. In: Isis 54 (1963), S. 270f. (diese Hs.)
  • 263v-264v leer
Provenance of the manuscript: Predigerkloster (Basel)
Acquisition of the manuscript: Aus dem Dominikanerkonvent Basel: kein Besitzeintrag, aber vgl. die Foliierung und auf dem Titelschild die typische Signatur a i 15. Schmidt Nr. 443
Bibliograph. Nachweise
  • Schmidt, Philipp. - Die Bibliothek des ehemaligen Dominikanerklosters in Basel. In: Basler Zeitschrift für Geschichte und Altertumskunde. - Basel. - Bd. 18 (1919), S. 160-254, hier S. 238, Nr. 443
  • Künzle, Pius. - Unbekannte Scholastiker-Handschriften der Universitätsbibliothek Basel. In: Sapientiae procerum amore, Mélanges ... Jean-Pierre Müller (Studia Anselmiana, 63). - Rom, 1975, S. 467-494, hier S. 476 Nr. 8
  • Scarpatetti, Beat Matthias von. - Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz in lateinischer Schrift vom Anfang des Mittelalters bis 1550. Bd. 1. - Dietikon, 1977, Nr. 49920r-40v. 116r-222v
  • Steinmann, Martin. - Unpublizierte Beschreibung, ca. 1984 (zugänglich im Sonderlesesaal)
  • Lohr, Carolus. - Aristotelica helvetica (Scrinium Friburgense, Sonderband 6). - Freiburg, 1994, S. 57f.
Literatur
  • Houzeau, Jean-Charles und Lancaster, Albert. - Bibliographie générale de l'astronomie. - Bruxelles 1862-1887, Tom. 1,2, Nr. 3818
  • Jenny, Markus. - Christoffel Wyssgerber alias Christophorus Alutarius. In: Basler Zeitschrift für Geschichte und Altertumskunde 49 (1950), S. 53-80, hier S. 54, 61-72
  • Walstra, G.J.J. - Thomas de Cantimpré, De naturis rerum. Etat de la question. In: Vivarium 5 (1967), S. 146-171 und 6 (1968), S. 46-61233r-263r
  • Klemm, Fritz. - Über die Frage des Beobachtungsortes des Baseler Wettermanuskriptes von 1399-1406. In: Meteorologische Rundschau ; 22 (1969), S. 83-85116ra-222v
  • Künzle, Pius. - Unbekannte Scholastiker-Handschriften der Universitätsbibliothek Basel. In: Sapientiae procerum amore, Mélanges ... Jean-Pierre Müller (Studia Anselmiana 63). - Rom 1974, S. 467-494, hier S. 476 Nr. 8
  • Fauser, Winfried. - Albertus-Magnus-Handschriften, 1. Fortsetzung, in: Bulletin de philosophie médiévale 24 (1982), S. 115-129
  • Lohr, Carolus. - Aristotelica Helvetica : catalogus codicum latinorum in bibliothecis Confederationis Helveticae asservatorum quibus versiones expositionesque operum Aristotelis continentur. - Freiburg 1994 (Scrinium Friburgense, Sonderband 6)
Online