Fribourg/Freiburg, Bibliothèque cantonale et universitaire/Kantons- und Universitätsbibliothek, Ms. L573
Creative Commons License

Leisibach Joseph, Die liturgischen Handschriften der Kantons- und Universitätsbibliothek Freiburg, Freiburg 1976 (Iter Helveticum, Subsidia 15), S. 188-190.

Handschriftentitel: Officium capituli cisterciense, ad usum monialium
Entstehungsort: (La Fille-Dieu)
Entstehungszeit: 1455
Beschreibstoff: aus mittelstarkem, weißem, etwas beschmutztem Pergament.
Umfang: 125 Bl.
Format: Format 280 x 200 mm
Seitennummerierung: Keine alte Foliierung sichtbar. Moderne Tintenfoliierung 1-125.
Lagenstruktur: 16 lagen: 13 IV, II, 2 IV. Am Schluß der Lagen Reklamanten.
Zustand: Zahlreiche Blätter sind bis auf Spiegelgröße beschnitten, vor allem im Nekrolog f. 109-125.
Seiteneinrichtung: auf 27 Langzeilen. Tintenliniierung a//b. Keine Zirkelstiche sichtbar. Spiegel 205-210 x 135-145 mm.
Schrift und Hände: Spätgot. Textur von einer Hand (Uldry Chabordat, cf. f. 107r und 110r). Braune Tinte. Satzmajuskeln gelb oder grün angetuscht. Überschriften rubriziert.
Buchschmuck: Im Martyrolog die Kalenderbuchstaben rot, blau, grün und dunkelblau . Zweizeilige rote und blaue Lombarden ohne Fleuron.
Einband: Gleichmäßiger roter Schnitt. Moderner Pappeinband (19. Jh.) mit je 2 Vorsatzblättern . Deckel mit grünem Papier überzogen. Rücken aus weißem Leder mit Goldverzierung und RA FLIA DEI MARTYROLOGIUM, REGULA, NECROLOGIUM.
Inhaltsangabe:
  • 1. f. 1r-78v Martyrologium
    • (1r) >Nono kalendas Januarii< Vigilia natalis domini. Apud Antiochiam
    • (78v) >Decimo kalendas Januarii< Apud Nicomediam ad cuius tumbam miracula creberrime fiunt. Et aliorum plurimorum etc.
    Zu bemerken: Martyrologium des Usuard (PL 123, 601-992; 124, 9-860; J. Dubois, Le martyrologe d'Usuard. Texte et commentaire = Subsidia hagiographica 40, 1965), das auch für die Zisterzienser maßgebend ist. Vor den Tagesabschnitten und am Rand Buchstaben und Zahlen zur Bestimmung des Mondalters etc. Es finden sich im Haupttext die spätmittelalterlichen Zusätze und die typischen Zisterzienserfeste, so etwa (2r) 29. Dez. Thome mart.; (4v) 10. Jan. Willermi epi. et conf.; (26r) 29. April Roberti abbatis; Petri mart.; (28r) 8. Mai Petri epi. et conf.; (48r) 5. Aug. Dominici conf.; (51v) 20. Aug. Bernardi primi Clarevallensis abbatis; (53r) 25. Aug. Ludovici regis et conf.; (62r) 4. Okt. Francisci conf.; (71v) 20. Nov. Commemoracio omnium fratrum et familiarium defunctorum ordinis nostri ... Item commemoracio patrum nostrorum, matrum, fratrum acque sororum et omnium parentum acque benefactorum nostrorum et monachorum Molimensium et Cluniacensium et Carthusiensium et canonicorum Premonstratensium et omnium quorum nomina in presenti pagina continentur. Zu diesem Eintrag und zum Heiligenkalender der Zisterzienser cf. M. B. Backaert, L'evolution du calendrier cistercien. - Nachträge des 16./17. Jhs.: (4v) 10. Jan. Commemoratio omnium episcoporum abbatum atque abbatissarium defunctorum ordinis nostri; (31r) 20. Mai Commemoratio omnium personarum regularium ordinis nostri; (37v) 16. Juni Eodem die S. Lugardae ordinis Cisterciensis; (40v) 2. Juli Visitatio B. M. V.; (72r) 21. Nov. Praesentatio beatissimae Mariae virg. in templo. - Im Haupttext sind als lokale Eigenheiten besonders zu bemerken: (13v-14r) Notiz zum Bissextus, französisch: En lan du bissex le premier iour tien le nombre roge et le second iour te noir ... (33v) zum 31. Mai Stiftung des Schreibers Uldry Chabordat: Memoire que ly chapellans de la clergie de Romont doivent trametre tous les ans en I iour du mois de iuliez IIII chapellans en leglise deis dames religiouses de Romont por faire ung anniversaire a lentencion de domp Udry Chabordat, cest adire ...
  • 2. f. 78v-106v Regula S. Benedicti, französisch
    • a). Voraus (78v) 'Gregorius in libro dialogorum' Hoc autem Petre nolo te lateat nullo modo potuit aliter docere quam vixit.
      (= Greg. M. dial. 2, 36; U. Moricca, Gregorii Magni dialogi libri IV, Roma 1924, p. 131, 17; PL 66,200).
    • b. (78v) >Incipit prologits regule sancti Benedicti abbatis< (79r) O filie escoute les commandemens dit maistre >La secunde Liczon< Levons donques sus a la semose de la saincte escripture(106v) per le conduit de dieu qui nous ymain. Amen.
    Zu bemerken: Benediktregel für Nonnen, cf. z.B. (80r) Chieres suers ... (81r) Quelle labesse doit estre ... (90v) Comment les nonains doivent gesir ... etc.
  • 3. f. 106v-107r Urkunde Papst Coelestins III. an den Erzbischof von Canterbury betreffs Beseitigung der Simonie Celinus [sic] III. Cant. archepiscopo. Dilectiis filius A. nuncius pro parte T. propositit quod cum Cant. diocesim visitas in monasteriis et religiosis locis pululasse reperis symoniacam pravitatemDaran (107r) von gleicher Hand Explicit Lan mil quatre cent cinquante cinq Est fait cy livre en pargimin/ Entierement et acomply Le premier iour entrant avry/ Par domp Uldri dit Chabordat Ly quel sa poine y donnat/ Quil sa monte tot a six livres Les quelx por dieu il y delivrez/ Ausy a donner le pargimyn Domne Catherine de Billin/ Quil sa monte tout en monoye Quatre bons floryns de Savoye.
    Cf. A. Bruckner, Scriptoria XI, p. 26.
  • 4. f. 107v-125v Necrologium monasterii Filiae Dei
    Voraus (107v) Jahrzeitstiftungen des Jaques de Billens, Dekans von Sitten, des Girard Domenget von Romont und des Junkers Jaquet de Billens. >(108r) Janitarius< Ceulx qui on donner plus de IIII livres por une fois on donne por lour anniversaire
    Nekrolog publiziert von P. Clement, Obituaire de l'Abbaye de la Fille-Dieu (pres Romont), Fribourg 1953.
    Zu bemerken : Grundstock des Nekrologs geschrieben von Uldry Chabordat (1455). Spätere Einträge von verschiedenen Händen des 15.-17. Jhs. (110r) zum 17. Febr. von anderer Hand des 15. Jhs.: Domp Uldry Chabordat chappellain de la venerable clergie de Roumont lyquel haz servir notre Seigneur ceans par lespace de XXX ans a donne pour le remede de same et de sa bonne entencion IIIIxx IX lib.
Bibliographie:
  • A. Bruckner, Scriptoria XI, p. 26, mit weiterer Literatur.